พัฒนาการและแนวโน้มของระบบการบริการทันตสุขภาพระดับอำเภอ

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพัฒนาการและสถานการณ์ปัจจุบันในภาพรวม ของการกําหนดนโยบาย แผนงานและระบบสนับสนุน และผลต่อการจัดบริการทันตสุขภาพระดับอําเภอ โดยศึกษาจากเอกสาร และสัมภาษณ์บุคคลที่มีบทบาทเกี่ยวข้อง ผลการศึกษาพบว่าระบบบริการทันต สุขภาพในระดับอําเภอเริ่มขึ้นจากนโยบายการผลิตทันตาภิบาลให้ไปปฏิบัติงานในระดับอําเภอ ตั้งแต่ พ.ศ. 2513 และได้รับการพัฒนาให้เข้มแข็งขึ้นจากโครงการกระจายทันตแพทย์โดยกําหนดเงื่อนไขการเข้า รับราชการ ซึ่งมีผลตั้งแต่ พ.ศ. 2532 และต่อมาได้ขยายบริการไปสู่ระดับตําบลโดยการกําหนดให้มี ทันตาภิบาลไปประจําในสถานีอนามัยขนาดใหญ่ตามโครงการทศวรรษแห่งการพัฒนาสถานีอนามัย (พ.ศ.2535-2544) ผลจากนโยบายนี้ โรงพยาบาลชุมชน และสถานีอนามัย จึงเป็นสถานบริการ ภาครัฐที่ให้บริการทันตสุขภาพครอบคลุมประมาณร้อยละ 90 ของพื้นที่เขตชนบททั้งหมด

การสนับสนุนด้านกําลังคน ซึ่งมีบุคลากรหลักคือทันตแพทย์ ทันตาภิบาลและผู้ช่วยทันตแพทย์ แม้มีการสนับสนุนกําลังคนเพิ่มขึ้นโดยตลอด แต่การขาดแคลนทันตบุคลากรยังคงมีอยู่ โดยเฉพาะ ทันตาภิบาลระดับตําบล ขณะที่ปัจจุบันรัฐได้กําหนดมาตรการจํากัดกําลังคนที่เข้มงวด โดยกระทรวง สาธารณสุขได้ยุติการผลิตผู้ช่วยทันตแพทย์ตั้งแต่ พ.ศ.2541 และยุติการบรรจุข้าราชการใหม่ตั้งแต่ พ.ศ.2543 รวมทั้งการยกเลิกระบบสัญญาผูกพันการเรียนด้วย จึงเริ่มเกิดความไม่แน่นอนของระบบ สนับสนุนกําลังคนในอนาคต สําหรับการสนับสนุนครุภัณฑ์ทันตกรรม ยังมีปัญหาความเพียงพอของ การสนับสนุน อันเป็นผลจากการปรับลดงบประมาณในภาวะวิกฤตเศรษฐกิจของประเทศ

โดยภาพรวมแม้พัฒนาการโดยรวมจะดีขึ้น และมีผู้รับบริการทันตกรรมเพิ่มขึ้นทุกปี แต่สภาวะสุขภาพช่องปากของประชาชนกลับมีแนวโน้มเลวลง โดยเฉพาะในกลุ่มเด็ก จึงควรทบทวนเพื่อพัฒนาบทบาทของผู้ปฏิบัติงานในด้านการส่งเสริมป้องกันทันตสุขภาพ เพื่อเพิ่มศักยภาพในการสนับสนุนให้ประชาชนมีสุขภาพช่องปากที่ดีขึ้นในอนาคต ทิศทางการปรับระบบบริการทันตสุขภาพในอนาคต ควรเน้นการกระจายอํานาจการ บริหารจัดการไปยังระดับพื้นที่ และควรดึงภาคเอกชนซึ่งมีทรัพยากรที่ยังถูกใช้ไม่เต็มที่ ให้เข้ามามีบทบาทมากขึ้น