การศึกษาความถี่ของสมุนไพรจากตำรับยารักษาโรคหละละออง ซาง ในคัมภีร์ปฐมจินดา

บทคัดย่อ

คัมภีร์ปฐมจินดาเป็นคัมภีร์ที่บันทึกเกี่ยวกับโรคที่เกิดขึ้นในวัยแรกเกิดถึงอายุ 12 ปี เช่น หละ ละออง ซาง และกล่าวถึงตำรับยาสำหรับใช้รักษาเอาไว้หลายตำรับแต่ไม่มีการบันทึกหลักการเลือกใช้สมุนไพรที่ชัดเจน ดังนั้นผู้วิจัยจึงทาการวิจัยเชิงพรรณนาเกี่ยวกับสมุนไพรในตำรับยาในคัมภีร์ปฐมจินดา ผูกที่ 3 ปริเฉทที่ 1 และ 2 จากหนังสือตำราการแพทย์ไทยเดิม เพื่อศึกษาสมุนไพรจากตำรับยารักษาโรคหละ ละออง ซาง โดยจำแนกตาม 1) ประเภทของสมุนไพรในตำรับยา (เภสัชวัตถุ) 2) รสยา (รสชาติแรกของสมุนไพร) 3) รูปแบบการบริหารยา และ 4) สมุนไพรและกระสายยา

ผลการศึกษาพบว่าตำรับยาที่ใช้ในการรักษาโรคหละ ละออง ซาง จำนวน 231 ตำรับ จำแนกสมุนไพรที่ใช้ในตำรับยาเรียงตามลำดับค่าร้อยละที่พบความถี่มากที่สุดไปน้อยที่สุด 3 อันดับแรก ได้แก่ 1)  ประเภทของสมุนไพร คือ พืช สัตว์ แร่ธาตุ มีค่าร้อยละ 73.23, 14.13, 12.63 ตามลำดับ 2) รสยาคือ รสขม รสฝาด รสร้อน มีค่าร้อยละ 25.09, 23.06, 16.42 ตามลำดับ 3) รูปแบบการบริหารยา คือ ยารับประทาน ยาใช้ภายนอก ยากวาดหรือทาในช่องปาก มีค่าร้อยละ 65.80, 25.90, 25.50 ตามลำดับ และ 4) ความถี่ของสมุนไพรและกระสายยาที่พบมากที่สุดได้แก่ สุรา ขมิ้นอ้อย น้ำประสานทองสะตุ ใบกะเพรา พิมเสน

สมุนไพรส่วนใหญ่ที่พบในตำรับยามีฤทธิ์ในการกระตุ้นภูมิคุ้มกัน ฤทธิ์ยับยั้งการอักเสบ ฤทธิ์ต้านจุลชีพ ฤทธิ์ต้านไวรัส ซึ่งสัมพันธ์กับสรรพคุณของสมุนไพร ทั้งนี้ควรศึกษาตำรับยาจากตำราแพทย์แผนไทยเพิ่มเติมรวมถึงการทบทวนข้อมูลฤทธิ์ชีวภาพของสมุนไพรอย่างเป็นระบบต่อไป