การพัฒนารูปแบบการจัดทำแผนการคุ้มครองสมุนไพรและบริเวณถิ่นกำเนิดสมุนไพร แบบมีส่วนร่วม ในพื้นที่ป่าชุมชนภูตะเภา เขตพื้นที่ตำบลสามสวน อำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิ

บทคัดย่อ

การศึกษานี้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อสำรวจ พรรณพืชสมุนไพรและพัฒนาประชาคมในการพัฒนารูปแบบจัดทำแผนคุ้มครองสมุนไพรและบริเวณถิ่นกำเนิดสมุนไพรแบบมีส่วนร่วม ในป่าชุมชนภูตะเภา เขตพื้นที่ตำบลสามสวน อำเภอบ้านแท่น จังหวัดชัยภูมิ กลุ่มตัวอย่าง คือ องค์กรภาครัฐ และประชาชนในหมู่บ้านรอบ ๆ ป่าชุมชน รวม 84 คน เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษา ประกอบด้วย แบบการสำรวจป่าชุมชน และแบบสอบถาม การพัฒนาประชาคมในการพัฒนารูปแบบการจัดทำแผนคุ้มครองสมุนไพร ใช้แบบสังเกตพฤติกรรมและสัมภาษณ์กลุ่มประชาคมป่าชุมชน การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยวิธีการจัดหมวดหมู่ และสรุปประเด็นสำคัญ ตามสภาพความเป็นจริงที่ปรากฏ

ผลการสำรวจป่าชุมชนพบสมุนไพร 122 ชนิด แยกเป็นสมุนไพรที่มีค่าต่อการศึกษาวิจัย 3 ชนิด สมุนไพรที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจ 14 ชนิด สมุนไพรที่อาจจะสูญพันธุ์ 20 ชนิด ผลการพัฒนาประชาคมด้วยเทคนิค A-I-C และวิเคราะห์ SWOT พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีความรู้ด้านกฎหมายป่าชุมชน และกฎหมายด้านการคุ้มครองสมุนไพรเพิ่มมากขึ้น และส่วนใหญ่คิดว่าผู้นำเป็นหัวใจสำคัญที่สะท้อนให้เห็นความเข้มแข็งของชุมชน

ผลการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมการพัฒนารูปแบบการจัดทำแผนคุ้มครองฯ ภายใน พบว่า จุดแข็ง คือวิถีชุมชนเดียวกัน ทำให้สร้างจิตสำนึกใน การคุ้มครองสมุนไพรฯ ร่วมกัน จุดอ่อน คือกลุ่มตัวอย่างขาดความรู้ด้านกฎหมาย ขาดการสนับสนุนความรู้ งบประมาณ ไม่มีแผนการคุ้มครองสมุนไพรที่ชัดเจน และไม่มีการตรวจสอบติดตามอย่างเป็นระบบ โอกาส คืออ.บ.ต. ให้ความสนใจ และสนับสนุนงบประมาณ บูรณาการการทำงานกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง สนับสนุนด้านความรู้ ทักษะ เทคโนโลยี เพื่อนำแผนไปใช้อย่างมีประสิทธิภาพ และ อุปสรรค คือความไม่รู้ กฎระเบียบคนนอกเขตชุมชม ไม่มีส่วนร่วมในการจัดทำแผนงานอย่างจริงจัง การจัดทำแผนคุ้มครองสมุนไพรฯ แบบมีส่วนร่วม ควรมีองค์ประกอบคือ ร่วมคิด ร่วมวางแผน ร่วมดำเนินงาน ร่วมติดตามและประเมินผล และร่วมในผลประโยชน์ โดยการระดมสมองจึงทำให้ได้แผนงานหลักด้านการคุ้มครองสมุนไพร 4 แผนงาน