การเฝ้าระวังการต้านทานสารเคมีทีมีฟอส เดลต้าเมทริน และสารเสริมฤทธิ์ไพเพอร์โรนิลบิวทอกไซด์ ร่วมกับสารเคมีเดลต้าเมทรินของยุงลายบ้านในพื้นที่ท่องเที่ยว จังหวัดนครราชสีมา

Parichat  Saosoong; Wasin Tepnow; Jirapreeya Bunsong; Natee Chaona

Authors

Parichat Saosoong Office of Disease Prevention and Control Region 9, Nakhon Ratchasima
Wasin Tepnow Office of Disease Prevention and Control Region 9, Nakhon Ratchasima
Jirapreeya Bunsong Office of Disease Prevention and Control Region 9, Nakhon Ratchasima
Natee Chaona Office of Disease Prevention and Control Region 9, Nakhon Ratchasima

Keywords:

Aedes aegypti, Resistance, Temephos, Deltamethrin, Piperonyl butoxide (PBO)

Abstract

This study is experimental research. The objective of this research is to investigate the resistance of Aedes aegypti larvae to temephos and the resistance of adult Ae. aegypti to a combination of piperonyl butoxide (PBO) and deltamethrin in three tourist destination districts: Mueang, Pak Chong, and Wang Nam Khiao, in Nakhon Ratchasima province. These findings are important because vector-borne disease outbreaks in these areas could have significant economic and tourism-related impacts. Ae. aegypti larvae samples were collected from these districts and reared to obtain first-generation (F₁) mosquitoes. The larvae were tested against a 0.012 mg/L temephos solution, and the adults were tested against deltamethrin (0.03%) and PBO (4%). Mortality rates were recorded after 24 hours, following World Health Organization (WHO) guidelines. The results showed 100% mortality in larvae in all areas, indicating no resistance to temephos. Adults from Pak Chong district exhibited 98% mortality when exposed to deltamethrin (0.03%), indicating susceptibility. In contrast, adults from Mueang and Wang Nam Khiao districts had mortality rates of 79% and 80%, respectively, indicating resistance to deltamethrin. The knockdown times for 50% (KT₅₀) of mosquitoes from Pak Chong, Mueang, and Wang Nam Khiao districts were 17.84, 22.01, and 49.68 minutes, respectively. Testing the combination of PBO (4%) with deltamethrin (0.03%) resulted in increased mortality rates (84–100%) compared to exposure to deltamethrin alone. The synergistic ratio (SR) was greater than 1, indicating that PBO enhanced the efficacy of deltamethrin in mosquitoes from all districts. However, mosquito resistance to chemical agents is influenced by various factors, emphasizing the need for further research to better understand these relationships and guide future chemical management strategies.

References

กองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค. ระบบรายงานและฐานข้อมูล R506 [อินเทอร์เน็ต]. 2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มกราคม 8]. เข้าถึงได้จาก: http://doe.moph.go.th/surdata/disease.php?dcontent=situation&ds=262766

จักรวาล ชมพูศรี, รัตนา ตาเจริญเมือง, ชญาดา ขำสวัสดิ์, นิตยา เมธาวณิชพงศ์, จริยา ครุฑบุตร์, ธัณญภักษณ์ มากรื่น และคณะ. ความไวต่อสารเคมีกำจัดแมลงของยุงลายบ้านดื้อสารไพรีทรอยด์ระดับพันธุกรรม.วารสารควบคุมโรค 2564;47(2):1303–18.

จิราภรณ์ เสวะนา, บุษราคัม สินาคม, บุญเสริม อ่วมอ่อง. ประสิทธิภาพของสารเคมีกําจัดยุงลายบ้านโดยการพ่นฝอยละเอียดแบบกึ่งภาคสนาม. วารสารกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ 2563;62(4):343–51.

Jirakanjanakit N, Rongnoparut P, Saengtharatip S, Chareonviriyaphap T, Duchon S, Bellec C, et al. Insecticide susceptible/resistance status in Aedes (Stegomyia) aegypti and Aedes (Stegomyia) albopictus (Diptera: Culicidae) in Thailand during 2003-2005. J Econ Entomol 2007;100(2):545–50.

ขนิษฐา ปานแก้ว, บุษราคัม สินาคม, พรพิมล ประดิษฐ์, บุญเสริม อ่วมอ่อง. การศึกษาความไวต่อสารเคมีและสารเสริมฤทธิ์ของยุงลาย Aedes aegypti ในประเทศไทย ปี พ.ศ. 2562. วารสารวิชาการป้องกันควบคุมโรค สคร.2 พิษณุโลก 2564;8(1):69–83.

พรรณเกษม แผ่พร, สุนัยนา สท้านไตรภพ, วิสาข์ชนม์ ศรีโพธิ์, ภูเบศร์ ยะอัมพันธ์, เมนะกา วิวน, ละเวง นิลมณี. การประเมินประสิทธิภาพในห้องปฏิบัติการและภาคสนามของทรายเคลือบสารทีมีฟอสในการควบคุมลูกน้ำยุงลายบ้านพาหะนำโรคไข้เลือดออกสายพันธุ์ต้านทานต่อสารเคมี. วารสารควบคุมโรค 2564;47(1):734–45.

วศิน เทพเนาว์, นที ชาวนา, ดอกรัก ฤทธิ์จีน, สำราญ ปานขาว. ความไวต่อสารเคมีฆ่าแมลง (Temephos, Alphacypermethrin, Deltamethrin, Lamda-cyhalothrin และ Cypermethrin) ของยุงลายบ้าน Aedes aegypti ในพื้นที่จังหวัดบุรีรัมย์. วารสารวิชาการ สคร. 9 2561;24(2):17–25.

กระทรวงการท่องเที่ยวและกีฬา. สถานการณ์การท่องเที่ยวในประเทศ รายจังหวัด ปี 2566 [อินเทอร์เน็ต]. 2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มกราคม 8]. เข้าถึงได้จาก: https://www.mots.go.th/news/category/705?page=1&perpage=18

World Health Organization. Instructions for determining the susceptibility of resistance of mosquito larvae to insecticides 1981. WHO/VBC/81.807.

World Health Organization. Standard operating procedure for testing insecticide susceptibility of adult mosquitoes in WHO tube tests 2022.

World Health Organization. Standard operating procedure for determining the ability of PBO to restore susceptibility of adult mosquitoes to pyrethroid insecticides in WHO tube tests 2022.

Matowo J, Kulkarni MA, Mosha FW, Oxborough RM, Kitau JA, Tenu F, et al. Biochemical basis of permethrin resistance in Anopheles arabiensis from Lower Moshi, north-eastern Tanzania. Malar J 2010;9:193.

Yodjan N. A review of dengue and dengue haemorrhagic fever amidst the COVID-19 pandemic in Thailand: A raising concern and public health nested crises [Internet]. 2023 [cited 2024 January 8]. Available form: https://www.microbiologyresearch.org/content/journal/acmi/10.1099/acmi.0.000486.v1

เจนจิรา จันสุภา, สุธาสินี มาแดง, กาญจนา โกติทิพย์. ความต้านทานลูกน้ำยุงลายบ้านอิจิปไตย์ พาหะนำโรคไข้เลือดออกต่อสารเคมีเทมีฟอส ในพื้นที่ 8 จังหวัดภาคเหนือ ปี 2558-2559. วารสารสาธารณสุขล้านนา 2560; 13(2):28–34.

นิธิพัฒน์ มีโภคสม. การสังเคราะห์ข้อมูลระดับความไวของลูกน้ำยุงลายต่อสารทีมีฟอสในภาคเหนือตอนล่างของประเทศไทย ปีพ.ศ.2551-2561. วารสารวิชาการป้องกันควบคุมโรค สคร.2 พิษณุโลก 2563;7(1):57–68.

Asgarian TS, Vatandoost H, Hanafi-Bojd AA, Nikpoor F. Worldwide status of insecticide resistance of Aedes aegypti and Ae. Albopictus, Vectors of Arboviruses of Chikungunya, Dengue, Zika and Yellow Fever. J Arthropod-Borne Dis 2023;17(1):1–27.

Ponlawat A, Scott JG, Harrington LC. Insecticide Susceptibility of Aedes aegypti and Aedes albopictus across Thailand. Journal Of Medical Entomology 2005;42(5):821–25.

ขนิษฐา ปานแก้ว, บุษราคัม สินาคม, บุญเสริม อ่วมอ่อง. ประสิทธิภาพของสารกำจัดลูกน้ำเทมีฟอส ไดฟูเบนซูรอน และแบคทีเรียควบคุมลูกน้ำชนิดบีทีไอเพื่อการควบคุมลูกน้ำยุงลายบ้าน Aedes aegypti (L.) ในภาคสนาม. วารสารสาธารณสุขล้านนา 2563;16(1):32–45.

Yadav K, Dhiman S, Acharya BN, Ghorpade RR, Sukumaran D. Pyriproxyfen treated surface exposure exhibits reproductive disruption in dengue vector Aedes aegypti. PLOS Neglected Tropical Diseases 2019:1–15.

กองโรคติดต่อนำโดยแมลง กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. คู่มือสารเคมีและเครื่องพ่นสารเคมีเพื่อควบคุมยุงพาหะนำโรค. กรุงเทพมหานคร: อักษรกราฟฟิคแอนด์ดีไซน์; 2565.

พรรณเกษม แผ่พร, สุนัยนา สท้านไตรภพ, คณัจฉรีย์ ธานิสพงศ์, ภูเบศร์ ยะอัมพันธ์, พงศกร มุขขันธ์. ประสิทธิภาพการเสริมฤทธิ์ของไพเพอร์โรนิลบิวทอกไซด์ร่วมกับสารเดลต้าเมทรินต่อพฤติกรรมการตอบสนองการหลีกหนีและอัตราตายของยุงลายบ้าน. วารสารควบคุมโรค 2564;47(1):788–803.

สุนัยนา สท้านไตรภพ, พรรณเกษม แผ่พร, ภูเบศร์ ยะอัมพันธ์, พงศกร มุขขันธ์, สุนิสา อ่อนคง, พรอนงค์ ทัศนัย. การศึกษาประสิทธิผลของสารเคมี Deltamethrin และ Cypermethrin ต่อยุงลายบ้านพาหะนำโรคไข้เลือดออกสายพันธุ์ต้านทานและสายพันธุ์ที่ไวต่อสารเคมี. วารสารวิชาการสาธารณสุข 2563;29(4):701–10.

Kongmee M, Thanispong K, Sathantriphop S, Sukkanon C, Bangs MJ, Chareonviriyaphap T. Enhanced mortality in Deltamethrin-resistant Aedes aegypti in Thailand using a piperonyl butoxide synergist. Acta Tropica 2019;189:76–83.

Bingham G, Field LM, Gunning RV, Delogu G, Borzatta V, Moores GD. Temporal synergism can enhance carbamate and neonicotinoid insecticidal activity against resistant crop pests. Pest Manag Sci 2008;64:81–5.