ผลของโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมต่อพฤติกรรมสุขภาพและดัชนีมวลกายในบุคลากรสาธารณสุขที่มีภาวะน้ำหนักเกิน ที่ปฏิบัติงานในหน่วยงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม

พิมพ์รภัช แท่งทองหลาง; เขมิกา  สมบัติโยธา; ธิดารัตน์ สมดี

ผู้แต่ง

พิมพ์รภัช แท่งทองหลาง นิสิตหลักสูตรสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
เขมิกา สมบัติโยธา คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
ธิดารัตน์ สมดี คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม

คำสำคัญ:

โปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรม, พฤติกรรมสุขภาพ, บุคลากรสาธารณสุข, ภาวะน้ำหนักเกิน, ดัชนีมวลกาย

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลองแบบสองกลุ่มวัดผลก่อนและหลังการทดลอง มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมต่อพฤติกรรมสุขภาพและดัชนีมวลกายในบุคลากรสาธารณสุขที่มีภาวะน้ำหนักเกินที่ปฏิบัติงานในหน่วยงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม กลุ่มตัวอย่างเป็นบุคลากรสาธารณสุขที่ปฏิบัติงานในหน่วยงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม ที่มีภาวะน้ำหนักเกิน จำนวน 58 คน ประกอบด้วย กลุ่มทดลอง จำนวน 29 คน และกลุ่มเปรียบเทียบ จำนวน 29 คน ดำเนินการระหว่างเดือนเดือนกันยายน - พฤศจิกายน พ.ศ.2567 ใช้ระยะเวลาดำเนินกิจกรรม 8 สัปดาห์ โดยประยุกต์ใช้ทฤษฎีขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ร่วมกับแนวคิดแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ มี 5 ขั้นตอน 17 กิจกรรม เก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้แบบสอบถาม วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติพรรณนา และเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยระหว่างกลุ่มตัวอย่างสองกลุ่มที่ไม่เป็นอิสระจากกันด้วยสถิติ Wilcoxon signed-ranks test และกลุ่มที่เป็นอิสระจากกันใช้สถิติเชิงอนุมาน Mann-Whitney test กำหนดระดับนัยสำคัญทางสถิติที่ 0.05 ผลการวิจัยพบว่า ภายหลังการทดลอง กลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยด้านการรับรู้เกี่ยวกับภาวะน้ำหนักเกิน ด้านพฤติกรรมการบริโภคอาหารและการออกกำลังกาย เพิ่มขึ้นกว่าก่อนการทดลองและเพิ่มขึ้นมากกว่ากลุ่มเปรียบเทียบ แต่ไม่พบความแตกต่างกันที่ระดับนัยสำคัญทางสถิติ และภายหลังการทดลอง กลุ่มทดลองมีค่าเฉลี่ยดัชนีมวลกายลดลงกว่ากลุ่มเปรียบเทียบอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) ดังนั้นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ โดยใช้กิจกรรมสร้างการรับรู้เกี่ยวกับภาวะน้ำหนักเกิน การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ โดยจัดกิจกรรมตามระดับขั้นของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ร่วมกับแนวคิดแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพ สามารถใช้เป็นแนวทางในการแก้ไขปัญหาการมีภาวะน้ำหนักเกินในบุคลากรสาธารณสุขจังหวัดนครพนมได้

เอกสารอ้างอิง

สุพิณญา คงเจริญ.โรคอ้วน: ภัยเงียบในยุคดิจิทัล.วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย ฉบับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 2560;11(3): 22–9.

สถานีสุขภาพ. “โรคอ้วน” ปัญหาระดับโลกเสี่ยงสารพัดโรค เร่งอัตราเสียชีวิต 7–10 ปี [อินเตอร์เน็ต]. 2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มีนาคม 20]. เข้าถึงได้จาก https://www.pptvhd36.com/health/care/3494

สถานีสุขภาพ. ภายในปี 2035 คนครึ่งโลกจะมีภาวะน้ำหนักเกิน-โรคอ้วน[อินเตอร์เน็ต]. 2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มีนาคม 20]. เข้าถึงได้จาก https://www.pptvhd36.com/health/news/2924

BBC News ไทย. ยูเอ็นเตือนวิกฤติ “โรคอ้วน” ในเด็กประเทศเอเชียแปซิฟิก ไทยติดอันดับสูงในอาเซียน[อินเตอร์เน็ต]. 2561 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มีนาคม 20]. เข้าถึงได้จาก https://www.bbc.com/thai/thailand-43695753

กองยุทธศาสตร์และแผนงาน กระทรวงสาธารณสุข. แผนยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี ด้านสาธารณสุข (ปี พ.ศ. 2560–2579). พิมพ์ครั้งที่ 2.นนทบุรี:กองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสุข; 2561

ระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (HDC) สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม เขตสุขภาพที่ 8.รายงานโภชนาการ วัยทำงานอายุ 15-59 ปี [อินเตอร์เน็ต].2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 กุมภาพันธ์ 12]. เข้าถึงได้จาก https://hdc.moph.go.th/npm/public/standard-subcatalog/46522b5bd1e06d24a5bd81917257a93c

ศูนย์อนามัยที่ 8 อุดรธานี. รายงานระดับความสำเร็จของการขับเคลื่อนการดำเนินงานส่งเสริมสุขภาพกลุ่มวัยทำงาน [อินเตอร์เน็ต].2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 กุมภาพันธ์ 12]. เข้าถึงได้จาก https://hpc8.anamai.moph.go.th/th/workingage66/download?id=98864&mid=36707&mkey=m_document&lang=th&did=33595

ระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (HDC) สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม เขตสุขภาพที่ 8. ร้อยละของประชากรวัยทำงานอายุ 19–59 ปี มีค่าดัชนีมวลกายปกติ [อินเตอร์เน็ต]. 2566 [เข้าถึงเมื่อ 2567 กุมภาพันธ์ 12]. เข้าถึงได้จาก https://hdc.moph.go.th/npm/public/standard-report-detail/64baebe49ae9f932bdde7660b8ff9d0d

กองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข.แนวทางการพัฒนาองค์กรสมรรถนะสูง กระทรวงสาธารณสุข MoPH-4T. นครพนม: สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดนครพนม; 2566

พิพัฒน์พงศ์ แปดด่านจาก, นิลจิรา ทูลธรรม, ณัฏฐวุฒิ แก้วพิทูลย์.ผลของโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อลดภาวะน้ำหนักเกินในกลุ่มวัยเรียน อายุ 12-14 ปี ตำบลหนองบุนนาก อำเภอหนองบุญมาก จังหวัดนครราชสีมา.วารสารสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 7 ขอนแก่น 2563;27(2):103–16.

พรรณี ปานเทวัญ, อายุพร ประสิทธิเวชชากูร.การประยุกต์ทฤษฎีขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมกับการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสูบบุหรี่. วารสารพยาบาลทหารบก 2557;15(1):36–44.

จารุณี นุ่มพูล. การประยุกต์ทฤษฎีขั้นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมในผู้ป่วยกลุ่มอาการเมแทบอลิกวัยผู้ใหญ่. วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย 2563; 13(2):15–28.

จีรารักษณ์ โสกัณทัต. การพัฒนาโปรแกรมการสร้างเสริมการออกกำลังกายโดยใช้ทฤษฎีรูปแบบขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรรมสำหรับครูและบุคลากรทางการศึกษาสูงอายุ [วิทยานิพนธ์ปริญญาดุษฎีบัณฑิต]. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ; 2562.

สุตาภัทร ประดับแก้ว, จินตนา สรายุทธพิทักษ์, ถนอมวงศ์ กฤษณ์เพ็ชร์. การพัฒนาโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อป้องกันโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงของบุคลากรกลุ่มเสี่ยงในสถานศึกษา.วารสารวิชาการ มหาวิทยาลัยการกีฬาแห่งชาติ 2563;12(2):269–81.

วิไลรัตน์ บุญราศรี. แบบแผนความเชื่อและพฤติกรรมสุขภาพของพนักงานโรงไฟฟ้าแม่เมาะที่มีภาวะอ้วนลงพุง [วิทยานิพนธ์ปริญญาสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต].ปทุมธานี:มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์;2559.

กรรณิการ์ เงินดี. ประสิทธิผลของโปรแกรมการประยุกต์แบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพต่อพฤติกรรมการป้องกันโรคหลอดเลือดสมองของผู้ป่วยความดันโลหิตสูงอำเภอเมือง จังหวัดพะเยา [วิทยานิพนธ์ปริญญาสาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต].พะเยา:มหาวิทยาลัยพะเยา; 2564.

Prochaska JO, DiClemente CC, Norcross JC. In search of how people change: Applications to addictive behaviors. Am Psychol 1992;47(9): 1102–14.

Rosenstock IM. Historical origins of the Health Belief Model. Health Educ Monogr 1974;2(4):328–35.

อรุณ จิรวัฒน์กุล. สถิติทางวิทยาศาสตร์สุขภาพเพื่อการวิจัย. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ: วิทยพัฒน์; 2558:167–9.

สุภาพ พุทธปัญโญ, นิจฉรา ทูลธรรม, นันทิพัฒน์ พัฒนโชติ. ประสิทธิผลของโปรแกรมพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพต่อความฉลาดทางสุขภาพ พฤติกรรมการลดน้ำหนัก และน้ำหนักของบุคลากรที่มีภาวะโภชนาการเกินในโรงพยาบาลร้อยเอ็ด อำเภอเมือง จังหวัดร้อยเอ็ด.วารสารการพยาบาลและการศึกษา 2559;9(4):42–59.

สถาบันวิจัยพฤติกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. หลักสูตรการพัฒนาบุคลากรสุขภาพแกนนำ เพื่อส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพและปรับพฤติกรรมสุขภาพตามหลักพอเพียงสำหรับประชุมชนกลุ่มวัยทำงานที่เสี่ยงโรค [อินเตอร์เน็ต]. 2567 [เข้าถึงเมื่อ 2567 มีนาคม 5]. เข้าถึงได้จาก: https://bsri.swu.ac.th/health-literacy/

ชุลีพร หีตอักษร, รุ่งนภา จันทรา, อัศนี วันชัย, จิริยา อินทนา. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการออกกำลังกาย: การประยุกต์ทฤษฎีขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม. วารสารการพยาบาลและการดูแลสุขภาพ 2560; 35(4): 25–33.

ณินญากร ใจยอด, อนุกูล มะโนทน. ประสิทธิผลการประยุกต์แนวคิดแบบแผนความเชื่อด้านสุขภาพในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการลดภาวะโรคอ้วนของบุคลากรโรงพยาบาลสุโขทัย อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย. วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน 2566;9(1):54–68.

รุสนี วาอายีตา,กรรณิกา เรืองเดช ชาวสวนศรีเจริญ, บุญสิทธิ์ ไชยชนะ,ไพบูลย์ ชาวสวนศรีเจริญ. ประสิทธิผลของโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพต่อการรับรู้ความสามารถของตนเอง การกำกับตนเอง พฤติกรรมการดูแลตนเอง และการลดน้ำหนักของบุคลากรที่มีภาวะน้ำหนักเกิน โรงพยาบาลรามัน จังหวัดยะลา.วารสารพยาบาลกระทรวงสาธารณสุข 2558;24(2):90–104.

วิชาญ มีเครือรอด. ผลของโปรแกรมการสร้างเสริมสุขภาพต่อพฤติกรรมสุขภาพ ดัชนีมวลกายและระดับความดันโลหิต ของบุคลากรสาธารณสุขอำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย. วารสารวิจัยและวิชาการสาธารณสุขจังหวัดพิจิตร 2563;1(1):70–85.

สุภาพร ทิพย์กระโทก, ธนิดา ผาติเสนะ. ผลของโปรแกรมการจัดการตนเอง เพื่อปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพ ค่าดัชนีมวลกาย และเส้นรอบเอวของอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้านที่มีภาวะอ้วนลงพุง. วารสารศูนย์อนามัยที่ 9 2563;14(34):210–23.

สำราญ กาศสุวรรณ, ทัศนีย์ บุญอริยเทพ, รุ่งกิจ ปินใจ. ผลของโปรแกรมการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพโดยใช้กระบวนการกลุ่มในกลุ่มเสี่ยงโรคความดันโลหิตสูง ตำบลร้องเข็ม อำเภอร้องกวาง จังหวัดแพร่. วารสารโรงพยาบาลแพร่ 2565;30(2):27–42.

วิดาพร ทับทิมศรี,จินตนา รักษา. ผลของโปรแกรมส่งเสริมสุขภาพต่อดัชนีมวลกายและพฤติกรรมสุขภาพของนักศึกษาพยาบาลศาสตร์ วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี กรุงเทพ. วารสารวิจัยสุขภาพและการพยาบาล 2564;37(2):251–62.