ชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชนต่อการป้องกันภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ กรณีศึกษา ชุมชนตำบลชุมเห็ด อำเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย์

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงวิจัยและพัฒนา มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาชุดกิจกรรมพัฒนาสมองภูมิแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชนต่อการป้องกันภาวะสมองเสื่อมของผู้สูงอายุ ในเขตตำบลชุมเห็ด อำเภอเมือง จังหวัดบุรีรัมย์ ดำเนินการวิจัย        4 ขั้นตอน ดังนี้ ขั้นตอนที่ 1 วิเคราะห์สภาพปัจจุบันของผู้สูงอายุกับภาวะสมองเสื่อม กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้สูงอายุในตำบลชุมเห็ด จำนวน 258 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย เป็นแบบสอบถามข้อมูลทั่วไป และแบบทดสอบสมรรถภาพสมองของไทย (Thai mental state examination: TMSE) วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติพื้นฐาน ขั้นตอนที่ 2 พัฒนาชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชน กลุ่มตัวอย่าง เป็นตัวแทนภาคีเครือข่าย 3 กลุ่ม จำนวน 29 คน ที่เข้าร่วมประชุมสนทนากลุ่ม และนำข้อมูลมาหลอมเป็นร่างชุดกิจกรรม ขั้นตอนที่ 3 ตรวจสอบและยืนยันชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชน กลุ่มตัวอย่าง เป็นผู้ทรงคุณวุฒิ จำนวน 5 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย เป็นแบบประเมินความเหมาะสม ความเป็นไปได้ และความเป็นประโยชน์ของชุดกิจกรรม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติพื้นฐาน และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ขั้นตอนที่ 4 ทดลองและประเมินผลการใช้ชุดกิจกรรม กลุ่มตัวอย่าง เป็นผู้สูงอายุที่มีการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย (Mild cognitive impairment: MCI) จำนวน 30 คน เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ประกอบด้วย 1) ชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชน 2) แบบทดสอบสมรรถภาพสมองของไทย (TMSE) 3) แบบประเมินความพึงพอใจ ทำการวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนาพื้นฐาน และสถิติอนุมาน T-test

  ผลการวิจัยพบว่า 1) สภาพปัจจุบันของผู้สูงอายุ 258 คน ในตำบลชุมเห็ด จังหวัดบุรีรัมย์ มีภาวะการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อยร้อยละ 16.60 สงสัยมีภาวะสมองเสื่อม ร้อยละ 6.60 ไม่เคยได้รับความรู้เกี่ยวกับเรื่องภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ ร้อยละ 94.18 มีโรคประจำตัว ความดันโลหิตสูง เบาหวาน โรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง ที่เป็นปัจจัยเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อม ร้อยละ 69.40 2) การพัฒนาชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชน ประกอบด้วย 8 กิจกรรมย่อย ได้แก่ (1) สร้างสัมพันธภาพระหว่างสมาชิกและสันทนาการ (2) การสร้างการรับรู้เรื่องโรคสมองเสื่อม (3) การเขียนแผนที่และแผนผังครอบครัว (4) การบริหารสมองด้วยสองมือ (5) ออกกำลังกายประกอบเพลงหมอลำด้วยท่าวิถีชุมชนและตาราง 9 ช่อง (6) ถอดคำปริศนาผญาสอนใจ และทายคำพังเพย (7) เกมส์คณิตคิดเร็วชีวิตประจำวัน และ (8) นิทานพื้นบ้านพาเพลินม่วนซื่นและการละเล่นพื้นบ้าน รูปแบบการดำเนินกิจกรรม ประกอบด้วย (1) การคัดกรองและประเมินภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ (2) การให้ความรู้เกี่ยวกับภาวะสมองเสื่อมกับประชาชนในชุมชน (3) กระตุ้นสมองโดยใช้ชุดกิจกรรม (4) ระบบสนับสนุนการดูแลผู้สูงอายุที่มีปัญหาสมองเสื่อม (5) ดำเนินการตามแนวทางปฏิบัติการดูแลผู้สูงอายุเพื่อป้องกันปัญหาสมองเสื่อม 3) ผลตรวจสอบและยืนยันร่างชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบผสมผสานภูมิปัญญาชุมชน มีความเหมาะสม ความเป็นไปได้ และความเป็นประโยชน์โดยรวมอยู่ในระดับมากที่สุด โดยมีค่าเฉลี่ย 4.70 (SD = 0.50) 4) ภายหลังทดลองใช้ชุดกิจกรรมพัฒนาสมองแบบภูมิปัญญาชุมชน ในกลุ่มตัวอย่าง ผู้สูงอายุที่มีการรู้คิดบกพร่องเล็กน้อย 30 คน พบว่าคะแนนเฉลี่ยแบบทดสอบสมรรถภาพสมองของไทย (x̄=25.93) สูงกว่าก่อนทดลอง (x̄=22.16) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ p<0.001 และมีความพึงพอใจต่อชุดกิจกรรมพัฒนาสมองโดยรวมอยู่ในระดับมากที่สุด 4.61 (SD = 0.49)