การนำระบบเลือกตั้งตามสัดส่วนมาใช้ในประเทศไทย

นิติธรรม จิตสงค์

ผู้แต่ง

นิติธรรม จิตสงค์ คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

คำสำคัญ:

ระบบเลือกตั้ง, ระบบเลือกตั้งตามสัดส่วน, ระบบสัดส่วนบัญชีรายชื่อ, ระบบสัดส่วนผสม

บทคัดย่อ

ประเทศไทยได้ผ่านการเปลี่ยนแปลงระบบเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมาแล้วหลายครั้ง นับตั้งแต่การใช้ระบบเสียงข้างมาก ระบบผสมคู่ขนาน ระบบจัดสรรปันส่วนผสม และการกลับไปใช้ระบบผสมคู่ขนานอีกครั้งในปัจจุบัน แต่ก็ยังไม่สามารถแก้ไขปัญหาความไม่มีประสิทธิภาพและไม่มีเสถียรภาพของระบบการเมืองได้ เนื่องจากระบบเลือกตั้งไม่สะท้อนเจตนารมณ์ของประชาชนทั้งฝ่ายเสียงข้างมากและฝ่ายเสียงข้างน้อยได้อย่างมีประสิทธิภาพตามสัดส่วน จนนำไปสู่การมีผู้แทนราษฎรที่ไม่ตอบสนองความต้องการของประชาชน

บทความฉบับนี้มุ่งศึกษาลักษณะสำคัญของระบบเลือกตั้งประเภทต่าง ๆ เกณฑ์การตัดสินระบบเลือกตั้ง ลักษณะสำคัญของระบบเลือกตั้งตามสัดส่วน (Proportional Representation) 2 ระบบ ได้แก่ (1) ระบบสัดส่วนบัญชีรายชื่อ (Party-list proportional representation; List-PR) ผ่านกรณีศึกษาประเทศนอร์เวย์ ประเทศฟินแลนด์ และประเทศสวีเดน และ (2) ระบบสัดส่วนผสม (Mixed-member proportional; MMP) ผ่านกรณีศึกษาประเทศเยอรมัน ประเทศนิวซีแลนด์ และระบบเลือกตั้งตามร่างรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2558 ฉบับเสนอสภาปฏิรูปแห่งชาติ เพื่อวิเคราะห์เปรียบเทียบกับระบบผสมคู่ขนานตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2560 แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ. 2564 จากการศึกษาพบว่าระบบเลือกตั้งตามสัดส่วนมีศักยภาพที่จะสะท้อนเจตนารมณ์ของประชาชนและนำไปสู่ระบบการเมืองที่มีประสิทธิภาพและมีเสถียรภาพได้ดีกว่าระบบผสมคู่ขนาน แต่การจะนำมาใช้ในประเทศไทยจำเป็นต้องมีการปรับเปลี่ยนกฎเกณฑ์บางประการเพื่อให้สอดคล้องกับลักษณะโครงสร้างทางการเมืองการปกครองของประเทศไทยด้วย

เอกสารอ้างอิง

คณะกรรมการการเลือกตั้ง. (2566). รายงานผลการเลือกตั้ง สส. ปี พ.ศ. 2566 อย่างเป็นทางการ. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566 จาก https://official.ectreport.com/overview.

คณะกรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญ. (2558). ตารางสรุปเจตนารมณ์รายมาตราของร่างรัฐธรรมนูญฯ. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566 จาก https://www.parliament.go.th/ewtcommittee/ewt/draft constitution/more_news.php?cid=65.

ประชาไท. (2565). ไพบูลย์ แจงพรรคลบโพสต์เซอร์ไพรส์นโยบาย พลังประชารัฐ แค่การปรับยุทธศาสตร์. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566 จาก https://prachatai.com/journal/2022/‌05/‌98788.

ปริญญา เทวานฤมิตรกุล. (รอตีพิมพ์). ประเด็นสำคัญที่พึงมีการแก้ไขตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560: การได้มาซึ่งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร. บทความวิชาการนำเสนอต่อสถาบันพระปกเกล้า.

ปริญญา เทวานฤมิตรกุล. (2552). ปัญหาของระบบเลือกตั้งตามรัฐธรรมนูญ 2550. ใน รวมบทความงานวิชาการประจำปี พ.ศ. 2550 คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์ ครั้งที่ 3. (น. 107-143). กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

ปูนเทพ ศิรินุพงศ์. (2561). กฎหมายเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรแห่งสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี. วารสารนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. 47(2), 301-329.

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560. (6 เมษายน 2560). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 134. ตอนที่ 40ก. หน้า 1-90.

รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 1) พ.ศ. 2564. (21 พฤศจิกายน 2564). ราชกิจจานุเบกษา. เล่ม 138. ตอนที่ 76ก. หน้า 1-4.

วรเจตน์ ภาคีรัตน์. (2564). คำสอนว่าด้วยรัฐและหลักกฎหมายมหาชน ฉบับแก้ไขเพิ่มเติม. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: อ่านกฎหมาย.

ไอลอว์. (2565). เปิดสถิติ “สภาอับปาง” ล่ม 15 ครั้งภายใน 3 ปี ยิ่งรัฐบาลขัดแย้ง ยิ่งล่มบ่อย. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566 จาก https://ilaw.or.th/node/6077.

Reynolds, A., Reilly, B., & Ellis, A. (2008). Electoral system design: The new international IDEA handbook. International Institute for Democracy and Electoral Assistance.

Department of the Prime Minister and Cabinet. (2023). Elections. Retrieved July 31, 2023, from https://www.dpmc.govt.nz/our-business-units/cabinet-office/support.

Deutsche Welle. (2023). Germany passes law to shrink its XXL parliament. Retrieved June 20, 2023, from https://www.dw.com/en/germany-passes-law-to-shrink-its-xxl-parliament/a-64471203.

Electoral Commission New Zealand. (2023). What is MMP?. Retrieved June 20, 2023, from https://elections.nz/democracy-in-nz/what-is-new-zealands-system-of-government/.

German Bundestag. (2023). Elections. Retrieved June 20, 2023, from https://www.bundestag.de/en/parliament/elections.

Inter-Parliamentary Union. (2022). Compare data on Parliaments. Retrieved July 31, 2023, from https://data.ipu.org/compare?field=chamber%3A%3Afield_electoral_system&structure=any__lower_chamber#map.

Ministry of Justice Finland. (2020). The Finnish Election System: Overview. Retrieved June 20, 2023, from http://urn.fi/URN:ISBN:978-952-259-792-2.

Royal Commission on the Electoral System. (1986). Report of the Royal Commission on the Electoral System Towards a Better Democracy. Retrieved June 20, 2023, from https://elections.nz/democracy-in-nz/what-is-new-zealands-system-of-government/report-of-the-royal-commission-on-the-electoral-system/.

Stortinget. (2021). Parliamentary Election. Retrieved June 20, 2023, from https://www.stortinget.no/en/In-English/About-the-Storting/Elections/.

Swedish Parliament. (2023). Elections to the Riksdag. Retrieved June 20, 2023, from https://www.riksdagen.se/en/how-the-riksdag-works/democracy/.

The Standard. (2566). เลือกตั้ง 2566 : เพื่อไทยตอบ เลือกตั้งอย่างมียุทธศาสตร์ สร้างความกลัวหรือความหวังกันแน่. สืบค้นเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน 2566 จาก https://thestandard.co/the-standard-debate-end-game-23/.

Valgdirektoratet. (2021). Parliamentary Elections. Retrieved June 20, 2023, from https://www.valg.no/en/elections2/elections-in-norway/elections-to-the-storting--parliamentary-elections/.