การพัฒนากลไกระดับพื้นที่ในการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกในชุนชน

บทคัดย่อ

การจัดการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกตามบริบทของพื้นที่สามารลดการเกิดและการกระจายของโรคที่อาจส่งผลต่อสุขภาพของประชาชนได้อย่างแท้จริง การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาและศึกษาผลของกลไกระดับพื้นที่ในการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกของชุมชนในเขตอำเภอเมือง จังหวัดสุราษฎร์ธานี โดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วม 5 ระยะ คือ 1) การสังเกต 2) การสะท้อนคิด 3) การวางแผน 4) การปฏิบัติ และ 5) การแลกเปลี่ยน กลุ่มตัวอย่างวิจัยเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในชุมชนที่ยินยอมเข้าร่วมวิจัยด้วยความสมัครใจ ประกอบด้วย ตัวแทนครัวเรือน จำนวน 44 คน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) จำนวน 22 คน ประธานชุมชน จำนวน 2 คน ตัวแทนสำนักงานเทศบาล จำนวน 1 คน และตัวแทนเจ้าหน้าที่ศูนย์สุขภาพชุมชน จำนวน 2 คน เครื่องมือในการวิจัยเป็นแบบบันทึกการจัดเวทีประชุมแลกเปลี่ยนความคิดเห็น แบบสำรวจดัชนีลูกน้ำยุงลาย และแบบสอบถามความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออก รวบรวมข้อมูลตั้งแต่เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2563 ถึงเดือนเมษายน พ.ศ. 2564 วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติเชิงพรรณนา ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหา

ผลการวิจัย พบว่า กลไกระดับพื้นที่ในการป้องกันและควบคุมไข้เลือดออกของชุมชน ประกอบด้วย กลไกด้านการจัดการ ด้านคณะกรรมการดำเนินงาน และด้านทรัพยากรที่ใช้ในการดำเนินการป้องกันและควบคุมไข้เลือดออก โดยจัดทำเป็นแผนปฏิบัติการของชุมชน หลังดำเนินการค่าดัชนีลูกน้ำยุงลายในครัวเรือน (House Index: HI) = 6.00 และ 3.33 ซึ่งลดลงอยู่ในเกณฑ์ปกติทั้งสองชุมชน คะแนนเฉลี่ยความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกสูงขึ้นทั้งในกลุ่มอสม. และตัวแทนครัวเรือนอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p <.01)

ผลการวิจัยชี้ให้เห็นว่ากระบวนการมีส่วนร่วมชุมชนได้รับรู้ปัญหา ร่วมวางแผนงานจนเกิดเป็นแผนปฏิบัติการอย่างเป็นระบบ มีคณะกรรมการชัดเจน โดยทรัพยากรในชุมชนมาใช้ให้เกิดประโยชน์  ทำให้ป้องกันและควบคุมโรคไข้เลือดออกได้อย่างมีประสิทธิภาพ