ยาสมุนไพรรักษาอัมพฤกษ์อัมพาตในตำราการแพทย์ไทยเดิม (แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่มที่ 1 : การวิเคราะห์ทางเภสัชกรรมไทยและหลักฐานเชิงประจักษ์
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
ต.ค. 1, 2021
คำสำคัญ:
การแพทย์แผนไทย อัมพฤกษ์ อัมพาต คัมภีร์ แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ยาสมุนไพร เวชศาสตร์เชิงประจักษ์
Main Article Content
บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์: เพื่อศึกษาสมุนไพรและตำรับยาที่มีสรรพคุณรักษาอัมพฤกษ์อัมพาตในตำราการแพทย์แผนไทยเดิม (แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่มที่ 1, วิเคราะห์รสยาของยาสมุนไพรเดี่ยวและสมุนไพรในตำรับยา และรวบรวมหลักฐานเชิงประจักษ์ของสมุนไพรที่มีสรรพคุณรักษาอัมพฤกษ์อัมพาต
วิธีการศึกษา: เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ ทบทวนและบันทึกรายการสมุนไพรและตำรับยาที่มีการรักษาอัมพฤกษ์อัมพาตในตำราการแพทย์ไทยเดิม ตรวจสอบความถูกต้องของชื่อเครื่องยาสมุนไพรและรสยาโดยผู้เชี่ยวชาญ จากนั้นทำการสืบค้นหลักฐานเชิงประจักษ์ของเครื่องยาในฐานข้อมูล PubMed และ Google scholar
ผลการศึกษา: จาก 13 คัมภีร์ พบว่า มี 8 คัมภีร์ที่บันทึกการรักษาอัมพฤกษ์อัมพาต โดยคัมภีร์สรรพคุณยาและคัมภีร์ธาตุวิภังค์ มีจำนวนตำรับยามากที่สุด คือ 5 ตำรับ และรองลงมาคือ คัมภีร์โรคนิทานมี 4 ตำรับ เป็นการใช้สมุนไพรเดี่ยว 8 ชนิด และเป็นตำรับยา 22 ตำรับ โดยมีการใช้สมุนไพรทั้งสิ้น 142 ชนิด สมุนไพรที่ใช้ในตำรับยา 4 ตำรับขึ้นไป มี 22 ชนิด โดย พริกไทยล่อน ใช้มากที่สุด รสยาที่พบการใช้เรียงจากมากไปน้อยคือ รสเผ็ดร้อน ร้อยละ 26.32 รสเค็ม ร้อยละ 14.47 และรสขม ร้อยละ 13.16 และมีสมุนไพร 19 ชนิด ที่มีหลักฐานงานวิจัยเกี่ยวกับการรักษาโรคอัมพฤกษ์อัมพาต เช่น ช่วยต้านเกล็ดเลือด ป้องกันเซลล์ประสาทถูกทำลาย
สรุป: อัมพฤกษ์อัมพาตมีการกล่าวถึงในหลายคัมภีร์ โดยการรักษานิยมใช้ยาตำรับมากกว่าสมุนไพรเดี่ยว แต่จำนวนหลักฐานเชิงประจักษ์เกี่ยวกับสมุนไพรที่ใช้ยังมีน้อย แสดงว่าการพัฒนายาไทยที่ใช้รักษาอัมพฤกษ์อัมพาตยังต้องการการวิจัยอีกมากเพื่อให้เกิดการใช้อย่างสมเหตุสมผล
Article Details
รูปแบบการอ้างอิง
1.
บูรณะทรัพย์ขจร ส, ประทุมสุวรรณ์ น, เหงกระโทก พ, หาญผดุงกิจ ก, อัครเสรีนนท์ ป, คัชชิมา ก. ยาสมุนไพรรักษาอัมพฤกษ์อัมพาตในตำราการแพทย์ไทยเดิม (แพทยศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์) เล่มที่ 1 : การวิเคราะห์ทางเภสัชกรรมไทยและหลักฐานเชิงประจักษ์ . เวชบันทึกศิริราช [อินเทอร์เน็ต]. 1 ตุลาคาม 2021 [อ้างถึง 1 มกราคม 2026];14(4):21-30. available at: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/simedbull/article/view/251382
ประเภทบทความ
นิพนธ์ต้นฉบับ
เอกสารอ้างอิง
1. มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์ไทยเดิมในพระราชูปถัมภ์โรงเรียนอายุรเวท (ชีวกโกมารภัจจ์). ตำราการแพทย์ไทยเดิม (แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ ฉบับอนุรักษ์). เล่ม 1. กรุงเทพฯ: ศุภวนิชการพิมพ์; 2550.
2. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 55.
3. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ. กลุ่มโรค NCDs โรคที่คุณสร้างเอง [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2559. [เข้าถึงเมื่อ 25 พ.ค. 2564]. เข้าถึงได้จาก : https://resourcecenter.thaihealth.or.th/index.php/media/0rMK
4. ณัชกร ล้ำเลิศกิจ, นฤมล พูนไพบูลย์โรจน์ และประวิทย์ อัครเสรีนนท์. เวชศาสตร์เชิงประจักษ์กับการแพทย์แผนไทย.วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. 2554;9(2): 94-9.
5. Atif F, Yousuf S, Agrawal SK. S-allyl L-cysteine diminishes cerebral ischemia-induced mitochondrial dysfunctions in hippocampus. Brain Res. 2009;1265:128-37.
6. Shi H, Jing X, Wei X, Perez RG, Ren M, Zhang X, et al. S-allyl cysteine activates the Nrf2-dependent antioxidant response and protects neurons against ischemic injury in vitro and in vivo. J. Neurochem. 2015;133(2):298-308.
7. Kassab RB, Bauomy AA. The neuroprotective efficency of the aqueous extract of clove (Syzygium aromaticum) in aluniniuminduced neurotoxicity. Int J Pharm Pharm Sci. 2014;6(5):503-8.
8. Srivastava KC. Antiplatelet principles from a food spice clove (Syzgium aromaticum L). Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 1993;48(5):363-72.
9. Durairaj B, Dorai A. Antiplatelet activity of white and pink Nelumbo nucifera Gaertn flowers. Braz. J. Pharm. Sci. 2010;46:579-83.
10. J. H. Park, Joo H. S., Yoo K. Y., Shin B. N., Kim I. H., Lee C. H., et al. Extract from Terminalia chebula seeds protect against experimental ischemic neuronal damage via maintaining SODs and BDNF levels. Neurochem Res. 2011;36(11):2043-50.
11. Mundugaru R, Sivanesan S, Udaykumar P, Vidyadhara D, Prabhu SN, Ravishakar B. Neuroprotective Functions of Alpinia galanga in Forebrain Ischemia Induced Neuronal Damage and Oxidative Insults in Rat Hippocampus. Int. J. Pharm. Edu. Res. 2018;52(4S):S77-S85.
12. Wattanathorn J, Jittiwat J, Tongun T, Muchimapura S, Ingkaninan K. Zingiber officinale Mitigates Brain Damage and Improves Memory Impairment in Focal Cerebral Ischemic Rat. 2011;2011: 429505.
13. Lee W, Yoo H, Ku SK, Kim JA, Bae JS. Anticoagulant activities of piperlonguminine in vitro and in vivo. BMB Rep. 2013;46(10):484-9.
14. Tognolini M, Ballabeni V, Bertoni S, Bruni R, Impicciatore M, Barocelli E. Protective effect of Foeniculum vulgare essential oil and anethole in an experimental model of thrombosis. Pharmacol Res. 2007;56(3):254-60.
15. Erkut A, Cure MC, Kalkan Y, Balik MS, Guvercin Y, Yaprak E, et al. Protective effects of thymoquinone and alpha-tocopherol on the sciatic nerve and femoral muscle due to lower limb ischemia-reperfusion injury. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2016;20(6):1192-202.
16. Nader MA, el-Agamy DS, Suddek GM. Protective effects of propolis and thymoquinone on development of atherosclerosis in cholesterol-fed rabbits. Arch. Pharm. Res. 2010;33(4):637-43
17. P. Ayyappan, Palayyan S. R., Kozhiparambil Gopalan R. Attenuation of Oxidative Damage by Boerhaavia diffusa L. Against Different Neurotoxic Agents in Rat Brain Homogenate. J. Diet. Suppl. 2016;3:300-12.
18. G. Iqbal, Iqbal A., Mahboob A., Farhat S. M., Ahmed T. Memory Enhancing Effect of Black Pepper in the AlCl3 Induced Neurotoxicity Mouse Model is Mediated Through Its Active Component Chavicine. Curr. Pharm. Biotechnol. 2016;17(11):962-73.
19. M. Fu, Sun Z. H., Zuo H. C. Neuroprotective Effect of Piperine on Primarily Cultured Hippocampal Neurons. Biol Pharm Bull. 2010;33(4):598-603.
20. D. Lamnaouer. Anticoagulant activity of coumarins from Ferula communis L. Therapie. 1999;54(6):747-51.
21. Chumark P., Phornchirasilps S. Effect of aqueous extract of Moringa Oleifera Lam. leaves on LDL receptor mRNA level of HepG2 cells, in comparison to atorvastatin. Altern Integr Med. 2017;6:7(Suppl):72
22. Al-Snafi AE. A review on Cyperus rotundus A potential medicinal plant. IOSR J. Pharm. 2016;6(7):32-48.
23. S. Y. Kim, Koo Y. K., Koo J. Y., Ngoc T. M., Kang S. S., Bae K., et al. Platelet anti-aggregation activities of compounds from Cinnamomum cassia. J Med Food. 2010;13(5):1069-74.
24. B. Yu, Ruan M., Zhang Z. N., Cheng H. B., Shen X. C. Synergic Effect of Borneol and Ligustrazine on the Neuroprotection in Global Cerebral Ischemia/Reperfusion Injury: A Region-Specificity Study. Evid Based Complement Alternat Med. 2016;2016:4072809.
25. J. Fu, Wang B., Gong D., Zeng C., Jiang Y., Zeng Z. Camphor Tree Seed Kernel Oil Reduces Body Fat Deposition and Improves Blood Lipids in Rats. J Food Sci. 2015;80(8):H1912-7.
26. Shukla PK, Khanna VK, Ali MM, Maurya R, Khan MY, Srimal RC. Neuroprotective effect of Acorus calamus against middle cerebral artery occlusion–induced ischaemia in rat. Hum Exp Toxicol. 2006;25(4):187-94.
27. B. S. Ashok Kumar, Lakshman K., Jayaveea K. N., Sheshadri Shekar D., Saleemulla Khan, Thippeswamy B. S., et al. Antidiabetic, antihyperlipidemic and antioxidant activities of methanolic extract of Amaranthus viridis Linn in alloxan induced diabetic rats. Exp Toxicol Pathol. 2012;64(1-2):75-9.
28. ลัดดาวัลย์ ครูปัญญามาตย์, บรรณาธิการ. ตำราเภสัชกรรมไทย. พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพฯ: มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิมฯ โรงเรียนอายุรเวท (ชีวกโกมารภัจจ์); 2559.
2. รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 มาตรา 55.
3. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ. กลุ่มโรค NCDs โรคที่คุณสร้างเอง [อินเทอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2559. [เข้าถึงเมื่อ 25 พ.ค. 2564]. เข้าถึงได้จาก : https://resourcecenter.thaihealth.or.th/index.php/media/0rMK
4. ณัชกร ล้ำเลิศกิจ, นฤมล พูนไพบูลย์โรจน์ และประวิทย์ อัครเสรีนนท์. เวชศาสตร์เชิงประจักษ์กับการแพทย์แผนไทย.วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก. 2554;9(2): 94-9.
5. Atif F, Yousuf S, Agrawal SK. S-allyl L-cysteine diminishes cerebral ischemia-induced mitochondrial dysfunctions in hippocampus. Brain Res. 2009;1265:128-37.
6. Shi H, Jing X, Wei X, Perez RG, Ren M, Zhang X, et al. S-allyl cysteine activates the Nrf2-dependent antioxidant response and protects neurons against ischemic injury in vitro and in vivo. J. Neurochem. 2015;133(2):298-308.
7. Kassab RB, Bauomy AA. The neuroprotective efficency of the aqueous extract of clove (Syzygium aromaticum) in aluniniuminduced neurotoxicity. Int J Pharm Pharm Sci. 2014;6(5):503-8.
8. Srivastava KC. Antiplatelet principles from a food spice clove (Syzgium aromaticum L). Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 1993;48(5):363-72.
9. Durairaj B, Dorai A. Antiplatelet activity of white and pink Nelumbo nucifera Gaertn flowers. Braz. J. Pharm. Sci. 2010;46:579-83.
10. J. H. Park, Joo H. S., Yoo K. Y., Shin B. N., Kim I. H., Lee C. H., et al. Extract from Terminalia chebula seeds protect against experimental ischemic neuronal damage via maintaining SODs and BDNF levels. Neurochem Res. 2011;36(11):2043-50.
11. Mundugaru R, Sivanesan S, Udaykumar P, Vidyadhara D, Prabhu SN, Ravishakar B. Neuroprotective Functions of Alpinia galanga in Forebrain Ischemia Induced Neuronal Damage and Oxidative Insults in Rat Hippocampus. Int. J. Pharm. Edu. Res. 2018;52(4S):S77-S85.
12. Wattanathorn J, Jittiwat J, Tongun T, Muchimapura S, Ingkaninan K. Zingiber officinale Mitigates Brain Damage and Improves Memory Impairment in Focal Cerebral Ischemic Rat. 2011;2011: 429505.
13. Lee W, Yoo H, Ku SK, Kim JA, Bae JS. Anticoagulant activities of piperlonguminine in vitro and in vivo. BMB Rep. 2013;46(10):484-9.
14. Tognolini M, Ballabeni V, Bertoni S, Bruni R, Impicciatore M, Barocelli E. Protective effect of Foeniculum vulgare essential oil and anethole in an experimental model of thrombosis. Pharmacol Res. 2007;56(3):254-60.
15. Erkut A, Cure MC, Kalkan Y, Balik MS, Guvercin Y, Yaprak E, et al. Protective effects of thymoquinone and alpha-tocopherol on the sciatic nerve and femoral muscle due to lower limb ischemia-reperfusion injury. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2016;20(6):1192-202.
16. Nader MA, el-Agamy DS, Suddek GM. Protective effects of propolis and thymoquinone on development of atherosclerosis in cholesterol-fed rabbits. Arch. Pharm. Res. 2010;33(4):637-43
17. P. Ayyappan, Palayyan S. R., Kozhiparambil Gopalan R. Attenuation of Oxidative Damage by Boerhaavia diffusa L. Against Different Neurotoxic Agents in Rat Brain Homogenate. J. Diet. Suppl. 2016;3:300-12.
18. G. Iqbal, Iqbal A., Mahboob A., Farhat S. M., Ahmed T. Memory Enhancing Effect of Black Pepper in the AlCl3 Induced Neurotoxicity Mouse Model is Mediated Through Its Active Component Chavicine. Curr. Pharm. Biotechnol. 2016;17(11):962-73.
19. M. Fu, Sun Z. H., Zuo H. C. Neuroprotective Effect of Piperine on Primarily Cultured Hippocampal Neurons. Biol Pharm Bull. 2010;33(4):598-603.
20. D. Lamnaouer. Anticoagulant activity of coumarins from Ferula communis L. Therapie. 1999;54(6):747-51.
21. Chumark P., Phornchirasilps S. Effect of aqueous extract of Moringa Oleifera Lam. leaves on LDL receptor mRNA level of HepG2 cells, in comparison to atorvastatin. Altern Integr Med. 2017;6:7(Suppl):72
22. Al-Snafi AE. A review on Cyperus rotundus A potential medicinal plant. IOSR J. Pharm. 2016;6(7):32-48.
23. S. Y. Kim, Koo Y. K., Koo J. Y., Ngoc T. M., Kang S. S., Bae K., et al. Platelet anti-aggregation activities of compounds from Cinnamomum cassia. J Med Food. 2010;13(5):1069-74.
24. B. Yu, Ruan M., Zhang Z. N., Cheng H. B., Shen X. C. Synergic Effect of Borneol and Ligustrazine on the Neuroprotection in Global Cerebral Ischemia/Reperfusion Injury: A Region-Specificity Study. Evid Based Complement Alternat Med. 2016;2016:4072809.
25. J. Fu, Wang B., Gong D., Zeng C., Jiang Y., Zeng Z. Camphor Tree Seed Kernel Oil Reduces Body Fat Deposition and Improves Blood Lipids in Rats. J Food Sci. 2015;80(8):H1912-7.
26. Shukla PK, Khanna VK, Ali MM, Maurya R, Khan MY, Srimal RC. Neuroprotective effect of Acorus calamus against middle cerebral artery occlusion–induced ischaemia in rat. Hum Exp Toxicol. 2006;25(4):187-94.
27. B. S. Ashok Kumar, Lakshman K., Jayaveea K. N., Sheshadri Shekar D., Saleemulla Khan, Thippeswamy B. S., et al. Antidiabetic, antihyperlipidemic and antioxidant activities of methanolic extract of Amaranthus viridis Linn in alloxan induced diabetic rats. Exp Toxicol Pathol. 2012;64(1-2):75-9.
28. ลัดดาวัลย์ ครูปัญญามาตย์, บรรณาธิการ. ตำราเภสัชกรรมไทย. พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพฯ: มูลนิธิฟื้นฟูส่งเสริมการแพทย์แผนไทยเดิมฯ โรงเรียนอายุรเวท (ชีวกโกมารภัจจ์); 2559.
