ภูมิปัญญาการใช้สมุนไพรรักษาโรคไข้หมากไม้ กรณีศึกษาหมอพื้นบ้าน กลุ่มชาติพันธุ์ในจังหวัดศรีสะเกษ

บทคัดย่อ

การศึกษาครั้งนี้เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาภูมิปัญญาการรักษาโรคไข้หมากไม้ ซึ่งเป็นโรคที่พบในท้องถิ่นภาคอีสาน โดยการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกหมอพื้นบ้านทั้งหมด 9 คน ใช้แบบสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้าง การสังเกต และนำข้อมูลมาวิเคราะห์ การศึกษาครั้งนี้รวบรวมตำรับยาได้ทั้งหมด 9 ตำรับ ประกอบด้วยสมุนไพรทั้งหมด 16 วงศ์ 22 ชนิด โดยวงศ์พืชที่พบมากที่สุด คือ FABACEAE ส่วนของพืชที่นำไปใช้มากที่สุด คือ แก่น รสของยาสมุนไพรในตำรับส่วนใหญ่จะเป็นรสเย็น รองลงมาจะเป็นรสขม และรสฝาด สมุนไพรที่หมอพื้นบ้านใช้ซ้ำกันมากที่สุด คือ จันทน์แดง (Dracaena lourieri Gagnep.) วิธีการปรุงยา คือ การฝนเพื่อให้ผู้ป่วยรับประทาน เมื่อพิจารณาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของสมุนไพรส่วนใหญ่มีฤทธิ์ลดไข้ เช่น รางจืด (Thunbergia laurifolia Lindl.)    ฤทธิ์ต้านการอักเสบ เช่น ฝาง (Caesalpinia sappan L.) และฤทธิ์ต่อต้านเชื้อมาลาเรีย เช่น ปลาไหลเผือก (Eurycoma longifolia Jack.)  ซึ่งองค์ความรู้ทั้งหมดของหมอพื้นบ้านนั้นเกิดจากการสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ ทั้งนี้การศึกษาครั้งนี้เป็นการศึกษาครั้งแรกที่ได้รวบรวมองค์ความรู้ภูมิปัญญาในการรักษาโรคไข้หมากไม้ของกลุ่มชาติพันธุ์ในจังหวัดศรีสะเกษ ที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรมและมีเอกลักษณ์เฉพาะท้องถิ่น ซึ่งมีประโยชน์สำหรับแพทย์แผนไทยที่สามารถนำเอาองค์ความรู้ไปประยุกต์ใช้ในการรักษาผู้ป่วยและเป็นการอนุรักษ์ภูมิปัญญาในด้านการรักษาโรคให้คงอยู่