การศึกษารวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับยาดองตามตำราการแพทย์แผนไทย

กฤษดา  ศรีหมตรี; ปิณิดา  ถนอมศักดิ์; รุสนี  มามะ; สายฝน สมภูสาร; จินตนา นันต๊ะ

ผู้แต่ง

กฤษดา ศรีหมตรี วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย
ปิณิดา ถนอมศักดิ์ วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย
รุสนี มามะ วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย
สายฝน สมภูสาร วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย
จินตนา นันต๊ะ วิทยาลัยการแพทย์พื้นบ้านและการแพทย์ทางเลือก มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย

คำสำคัญ:

ยาดอง, การแพทย์แผนไทย, ตำราการแพทย์แผนไทย, องค์ความรู้

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงคุณภาพนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับยาดองที่ปรากฏในตามตำราการแพทย์แผนไทย โดยใช้วิธีวิจัยเอกสาร (Documentary Research) จากเอกสารตำราการแพทย์แผนไทย จำนวน 17 รายการ ครอบคลุมนิยาม สรรพคุณ ส่วนประกอบและน้ำกระสายของยาดอง

ผลการศึกษาพบว่า 1) นิยามของยาดอง คือ ยาที่ปรุงโดยการนำตัวยาซึ่งมีทั้งตัวสด ยาแห้ง สับเป็นชิ้นหรือบดเป็นผงหยาบไปแช่ หมัก ดอง ในน้ำกระสาย เช่น น้ำท่า สุรา แล้วรินน้ำกิน 2) สรรพคุณของยาดอง จากสูตรตำรับยาดองทั้งหมด 196 ตำรับ พบว่าเป็นตำรับยาดองที่มีสรรพคุณรักษาโรคหรืออาการเจ็บป่วย 182 ตำรับ ครอบคลุม 50 โรค/อาการ และมีสรรพคุณสำหรับการบำรุงสุขภาพ 14 ตำรับ 3) ส่วนประกอบของยาดองมี 468 รายการ ประกอบด้วย พืชวัตถุ 410 ชนิด สัตว์วัตถุ 34 ชนิด ธาตุวัตถุ 24 ชนิด และน้ำกระสายที่ใช้ดองยามีทั้งน้ำกระสายยาเดี่ยว 16 ชนิด และน้ำกระสายหลายชนิดผสมกันตั้งแต่ 2-7 ชนิด จำนวน 11 ชุด สรุปได้ว่ายาดองเป็นรูปแบบการปรุงยาไทยโบราณที่ใช้เพื่อรักษาโรคและส่งเสริมสุขภาพ ซึ่งข้อมูลที่ได้จากการศึกษานี้จะเป็นฐานข้อมูลความรู้ที่สำคัญในการพัฒนาและต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์ยาดองเพื่อการดูแลสุขภาพต่อไปในอนาคต

เอกสารอ้างอิง

Banyor, A. (2543). Yadong lao nai miti thangkan phaet lae sangkhom watthanatham [Herbal liquor (Yadong) in medical and socio-cultural dimensions]. [Master’s thesis, Mahidol University].

Department of Thai Traditional and Alternative Medicine. (2025). Reference textbooks on Thai traditional medicine. Premier Marketing Solution Co., Ltd.

Division of Medical Practice, Department of Health Service Support. (2006). General Traditional Medicine Textbook, Thai Medicine Branch. Thai Phum Publishing. (in Thai)

Division of Thai Traditional Medicine Practice. (1998). General Thai Traditional Medicine Textbook: Pharmacy Branch. Cooperative League of Thailand Printing House. (in Thai)

Kanchanasin, N. & Phanthangkun, P. (2022). Thai herbal liquor. Kalasin University Journal of Humanities Social Sciences and Innovation, 1(1), 75-81.

Kittisakdipairat, N. (2021). Analysis of the use of medicine according to Buddhist permission and the taste of medicine according to Thai Traditional Medicine scriptures. Dhamma Studies Research Journal, 4(1), 29-38.

Phaetphongsa Wisutthatibodi, Phraya (Sunthorawet, S.). (1921). Local Medical Textbook. Aksornniti Printing House.

Phisanuprasatwet, Phraya. (1907). Phatsatsongkroh. Suphakanchamroen.

Phitsanuphasatwetch, Phraya. (1908). Wetchasueksa Phatsatsangkhep. Wetchasamosorn School.

Phongphiw, N. (2024). Chue yadong khong Thai tam naeo atthasat chatiphan [Names of Thai herbal liquor according to the ethnosemantics approach]. [Master’s thesis, Chiang Mai University].

Ruencharoen, C. (2567). Kan phatthana phalitphan tonbaep yadong samunphrai hai ruamsamai [Development of herbal liquor prototype products to be contemporary]. Chiang Rai Rajabhat University

Watthana, S., Kumpet, P., Thongkun, T., La-ongsri, W., & Panyachan, P. (1998). A study of the botanical characteristics of medicinal plants used in making liquor in the northern region of Thailand. Queen Sirikit Botanical Garden, Botanical Garden Organization, Office of the Prime Minister. (in Thai)