การเปรียบเทียบการเกิดปอดอักเสบที่สัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจระหว่างการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีน ในหอผู้ป่วยวิกฤตอายุรกรรม*

บทคัดย่อ

ภาวะปอดอักเสบที่สัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจ (ventilator associated pneumonia) คือ ภาวะปอดอักเสบที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วยที่ได้รับการใส่เครื่องช่วยหายใจมากกว่า 2 วันปฏิทินเป็นต้นไปการเกิดภาวะปอดอักเสบฯ ส่งผลกระทบต่อตัวผู้ป่วย ทำให้เพิ่มระยะเวลาในการรักษาตัวในโรงพยาบาลมากขึ้น ค่าใช้จ่ายในการดูแลรักษาพยาบาลและมีอัตราการเสียชีวิตเพิ่มขึ้นและภาวะปอดอักเสบฯ ทำให้เกิดเชื้อดื้อยาเพิ่มขึ้น เพิ่มระยะเวลาในการนอนในหอผู้ป่วยวิกฤตและทำให้การใส่ท่อช่วยหายใจยาวนานขึ้น ซึ่งการดูแลทำความสะอาดช่องปากก็เป็นส่วนหนึ่งในการลดเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของการเกิดภาวะปอดอักเสบฯได้ ผู้ป่วยที่ใส่เครื่องช่วยหายใจจะได้รับการทำความสะอาดช่องปากด้วยน้ำยาคลอร์เฮกซิดีน แต่พบว่าผลกระทบจากการใช้น้ำยาคลอร์เฮกซิดีนมีผลข้างเคียงของการใช้น้ำยาในส่วนเฉพาะที่และระบบการทำงานต่างๆของร่างกาย โดยพบว่าเมื่อมีการสำลักน้ำยาคลอเฮกซิดีนลงสู่ปอด อาจเป็นอันตรายต่อเนื้อเยื่อปอดได้ ทำให้เกิดภาวะหายใจลำบากเฉียบพลันและอาจเกิดปฏิกิริยาการแพ้น้ำยาคลอร์เฮกซิดีน จนไปถึงปฎิกิริยาแพ้อย่างรุนแรง และปัจจุบันได้มีการศึกษาถึงประสิทธิภาพและความปลอดภัยของน้ำยาคลอร์เฮกซิดีนในการป้องกันการเกิดภาวะปอดอักเสบฯ มีการศึกษาถึงการดูแลช่องปากในผู้ป่วยที่ใช้เครื่องช่วยหายใจโดยการใช้น้ำยาหรือสารละลายอื่นๆ ผลการศึกษาเปรียบเทียบการดูแลช่องปากด้วยน้ำยาชนิดต่างๆ เช่น น้ำเกลือและโพวิโดนไอโอดีน พบว่าการเกิดภาวะปอดอักเสบฯไม่แตกต่างกัน ดังนั้นทีมวิจัยจึงเลือกศึกษาเปรียบเทียบการนำน้ำเกลือมาใช้ในการดูแลช่องปากว่าสามารถป้องกันการเกิดภาวะปอดอักเสบฯ ได้ไม่ด้อยไปกว่าการดูแลช่องปากด้วยน้ำยาคลอร์เฮกซิดีน เนื่องจากสามารถป้องกันและลดผลกระทบจากอันตรายจากการใช้น้ำยาคลอเฮกซิดีนได้ การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาเปรียบเทียบการเกิดปอดอักเสบที่สัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจระหว่างการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีน 2)ศึกษาผลข้างเคียงระหว่างการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีน 3)
ศึกษาภาวะสุขภาพช่องปากระหว่างการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีน การวิจัยครั้งนี้เป็นการทดลองแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุมแบบทดสอบที่แสดงความไม่ด้อยไปกว่ากัน (Non-inferiority randomized controlled trial)โดยปฏิบัติตามแนวทางการป้องกันภาวะปอดอักเสบสัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจ โดยใช้กรอบแนวคิดจากการทบทวนวรรณกรรม กลุ่มตัวอย่างในการศึกษา คือ
กลุ่มผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในหอผู้ป่วยวิกฤตอายุรกรรมโดยมีคุณสมบัติตามเกณฑ์ คือ 1) ผู้ป่วยที่ใช้เครื่องช่วยหายใจมากกว่า 2 วันปฏิทินเป็นต้นไป 2) ผู้ป่วยที่มีอายุมากกว่า 18 ปี ขึ้นไป 3) ผู้ป่วยที่มีค่าเกร็ดเลือดมากกว่า 50,000 เซลล์ต่อลูกบาศก์มิลลิเมตร และกำหนดเกณฑ์คัดกลุ่มตัวอย่างออก คือ 1) ผู้ป่วยที่มีการแพ้คลอร์เฮกซิดีนและ/หรือมีแผลในปาก 2) ผู้ป่วยใส่ท่อช่วยหายใจซ้ำภายใน 24 ชั่วโมง 3)
ผู้ป่วยที่กลับเข้ามารักษาซ้ำและเคยเข้าร่วมการศึกษาวิจัยแล้ว 4) ผู้ป่วยที่ต้องเข้ารับการผ่าตัด 5) ผู้ที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเกิดภาวะปอดอักเสบฯ ก่อนเข้าร่วมการวิจัย โดยทำการศึกษาระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ ปี พ.ศ. 2565 ถึงเดือนเมษายน ปี พ.ศ. 2566 การกำหนดขนาดกลุ่มตัวอย่างโดยใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์สำเร็จรูป Power and Sample Size
Calculators กำหนดระดับความเชื่อมั่นที่ยอมรับได้ค่า (α) = .05 และกำหนดอำนาจการทดสอบ(1-β) = .80 กำหนดขนาดของ Non-inferiority margin (δ) = .05 ได้ขนาดตัวอย่างกลุ่มละ 69 ราย
และเพื่อป้องกันการสูญเสียตัวอย่างระหว่างการศึกษาจึงได้เพิ่มกลุ่มตัวอย่างอีกร้อยละ 10 จึงมีกลุ่มตัวอย่างทั้งหมดจำนวน 158 ราย โดยสุ่มตัวอย่างแบบเป็นกลุ่มย่อย 2 กลุ่ม กลุ่มละ 79 ราย และได้ทำการสุ่มกลุ่มตัวอย่างด้วยวิธีแบ่งกลุ่มผู้ป่วยเป็นกลุ่มย่อย (Block randomization)
เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บข้อมูล ได้แก่ แบบบันทึกข้อมูลทั่วไป
แบบบันทึกข้อมูลการวินิจฉัยภาวะปอดอักเสบฯ และแบบบันทึกข้อมูลสุขภาพช่องปาก วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติไคแสควร์และสถิติการทดสอบแมน-วิทนีย์ ยู สถิติการทดสอบที และสถิติฟิชเชอร์ ผลการศึกษา พบว่าทั้ง 2 กลุ่ม กลุ่มละ 79 ราย มีลักษณะพื้นฐานไม่แตกต่างกัน การเกิดปอดอักเสบที่สัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจระหว่างการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีนพบว่า กลุ่มน้ำเกลือ คิดเป็นร้อยละ 6.30 กลุ่มคลอร์เฮกซิดีนคิดเป็นร้อยละ 7.60ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ สัดส่วนความแตกต่างกันของการเกิดภาวะปอดอักเสบ ฯ
ของกลุ่มน้ำเกลือเมื่อเทียบกับกลุ่ม 0.12% คลอร์เฮกซิดีนเท่ากับ -1.30 % (95% CI -9.20 to 6.70%)การเกิดเยื่อบุช่องปากอักเสบในกลุ่มน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีนคิดเป็นร้อยละ 0 และ 7.60 ตามลำดับ
แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ คะแนนสุขภาพช่องปากทั้งสองกลุ่มส่วนใหญ่อยู่ในเกณฑ์ไม่สะอาดระดับปานกลาง คะแนนสุขภาพช่องปากในกลุ่มน้ำเกลือและคลอร์เฮกซิดีนคิดเป็นร้อยละ 64.56 และ49.37 ภาวะสุขภาพช่องปากทั้ง 2 กลุ่ม ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ  สรุปผลการศึกษา ยังไม่สามารถสรุปได้ว่าการดูแลช่องปากด้วยน้ำเกลือมีโอกาสเกิดภาวะปอดอักเสบ ฯแตกต่างกับการใช้น้ำยาคลอร์เฮกซิดีน แต่พบผลข้างเคียงจากการใช้น้ำยาคลอร์เฮกซิดีนคือการเกิดเยื่อบุช่องปากอักเสบ ดังนั้น ควรมีการศึกษาวิจัยในบริบทหรือหน่วยงานอื่นเพื่อตรวจสอบข้อค้นพบจากการศึกษานี้หรือทำการศึกษาในระยะยาว และควบคุมปัจจัยที่อาจมีผลกับสภาพช่องปากให้เคร่งครัดมากขึ้น
คำสำคัญ : คลอร์เฮกซิดีน น้ำเกลือ การดูแลช่องปาก เยื่อบุช่องปากอักเสบ ปอดอักเสบที่สัมพันธ์กับการใช้เครื่องช่วยหายใจ