ประสบการณ์ในการดูแลสุขภาพด้วยภูมิปัญญาของผู้สูงอายุที่รอดชีวิตจากโรคมะเร็ง

บทคัดย่อ

ประเทศไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุสมบูรณ์ในปี 2565 และคาดว่าจะเป็นสังคมสูงวัยระดับสุดยอดในปี 2574 ส่งผลให้ความเสี่ยงต่อโรคมะเร็งและอัตราการเสียชีวิตเพิ่มขึ้น การรอดชีวิตจากมะเร็งขึ้นอยู่กับปัจจัยส่วนบุคคล เช่น อายุ โรคประจำตัว พฤติกรรมสุขภาพ และปัจจัยภายนอก เช่น การเข้าถึงการรักษา การสนับสนุนจากครอบครัวและชุมชน ผู้สูงอายุเป็นกลุ่มเสี่ยงสูงและต้องการการดูแลต่อเนื่องหลังรอดชีวิต การใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นเป็นแนวทางสำคัญในการดูแลสุขภาพทั้งกายและใจ
โดยเฉพาะในบริบทไทยที่เชื่อมโยงกับวัฒนธรรมและจิตวิญญาณอย่างไรก็ตาม งานวิจัยเกี่ยวกับประสบการณ์ตรงของผู้รอดชีวิตจากมะเร็งที่ใช้ภูมิปัญญายังมีจำกัด ผู้วิจัยจึงศึกษาประเด็นนี้เพื่อพัฒนาแนวทางการดูแลที่สอดคล้องกับวิถีชีวิต วัฒนธรรม และบริบทไทย
โดยมุ่งเน้นการดูแลแบบองค์รวมและยึดผู้รับบริการเป็นศูนย์กลาง
การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประสบการณ์ของผู้สูงอายุที่รอดชีวิตจากโรคมะเร็งในการใช้ภูมิปัญญาดูแลสุขภาพ การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพแบบพรรณนา เป็นการศึกษาที่แสวงหาความจริง ทำความเข้าใจปรากฎการณ์ตามธรรมชาติของกลุ่มเป้าหมาย ให้คุณค่ากับทัศนคติ ความนึกคิด ความเชื่อ พฤติกรรมและวัฒนธรรมของผู้สูงอายุ ทำความเข้าใจปรากฎการณ์อย่างเป็นองค์รวมภายในบริบทที่ศึกษา (naturalistic inquiry) การศึกษาครั้งนี้ผู้วิจัยศึกษาปรากฎการณ์ในบริบทสิ่งแวดล้อมตามธรรมชาติจริงจากผู้สูงอายุที่ป่วยด้วยมะเร็งและรอดชีวิต ณ สถานที่ที่กลุ่มตัวอย่างสะดวกและเป็นส่วนตัว เช่น บ้านผู้สูงอายุ สถานีอนามัย สวน และที่โรงพยาบาล โดยใช้วิธีการสัมภาษณ์ และสังเกต เป็นหลักในการเก็บรวบรวมข้อมูล กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้สูงอายุหญิงและชาย มีอายุ 60 ปี ที่รอดชีวิตจากโรคมะเร็ง อย่างน้อย 5 ปี ขึ้นไปจำนวน 11 ราย กำหนดขนาดกลุ่มตัวอย่างตามหลักความอิ่มตัวของข้อมูล โดยเก็บข้อมูลระหว่างเดือนมิถุนายน พ.ศ. 2562 ถึง มกราคม พ.ศ. 2563 เกณฑ์คัดเข้า ได้แก่ 1) มีประสบการณ์ใช้ภูมิปัญญาดูแลตนเองเมื่อป่วยด้วยโรคมะเร็งและหลังป่วย 2)สามารถดูแลตนเองในชีวิตประจำวัน 3) สามารถถ่ายทอดประสบการณ์ได้ดีและสื่อสารภาษาไทยได้ 4)มีการรู้คิดปกติ 5) ไม่มีภาวะซึมเศร้า 6) ยินดีเข้าร่วมการวิจัย เกณฑ์คัดออก 1)มีการเจ็บป่วยรุนแรงระหว่างการวิจัย ใช้การคัดเลือกแบบเฉพาะเจาะจงและบอกต่อแบบลูกโซ่ เครื่องมือวิจัย ประกอบด้วย นักวิจัยที่มีประสบการณ์ด้านการวิจัยเชิงคุณภาพและดูแลผู้ป่วยมะเร็ง
แบบบันทึกข้อมูลส่วนบุคคล แนวทางสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้าง แบบสังเกตและแบบบันทึกภาคสนาม การเก็บรวบรวมข้อมูล ใช้การสัมภาษณ์เชิงลึก สังเกตพฤติกรรมและวิถีการดูแลสุขภาพ ศึกษาข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
การวิเคราะห์ข้อมูลทำไปพร้อมกัน โดยการตีความสร้างข้อสรุปแบบอุป นัย (inductive analysis) ใช้การวิเคราะห์ข้อมูลแก่นสาระ 6 ขั้นตอนของเบราน์และคลาร์ก กลุ่มตัวอย่างมีอายุเฉลี่ย 66.54 ปี ทุกคนนับถือศาสนาพุทธ เกือบทั้งหมดเป็นเพศหญิง เป็นมะเร็งเต้านม 5 ราย รองลงมาคือ มะเร็งปากมดลูก 3 ราย กลุ่มตัวอย่างทุกคนมีความรู้ ความเชื่อ แนวคิด และพฤติกรรมที่เรียนรู้สั่งสมจากประสบการณ์ทั้งทางตรงและทางอ้อม ใช้แก้ปัญหาความทุกข์ในชีวิตประจำวัน ช่วยให้สามารถดูแลสุขภาพได้แข็งแรง และยินดีถ่ายทอดประสบการณ์ให้ผู้อื่น เหล่านี้ถือเป็น“ภูมิปัญญาของผู้สูงอายุ” ผลการวิจัยพบ 3 ประเด็นหลัก คือ 1) ทักษะชีวิตพิชิตโรค ได้แก่ อยู่กับปัจจุบัน สร้างพฤติกรรมสุขภาวะ และปลูกทักษะชีวิต 2) แหล่งสนับสนุนสู่หลักชัย ได้แก่ ตัวผู้สูงอายุครอบครัว บุคลากรสุขภาพ และชุมชน และ 3) หลักธรรมนำเข้าใจชีวิต ได้แก่ มีความมุ่งมั่นแก้ปัญหารับผิดชอบตนเองและเพียรพยายามอดทน ยอมรับความจริง ปล่อยวาง เรียนรู้โลกภายในตน และสร้างทางสายสมดุล ผลการศึกษาสะท้อนว่าภูมิปัญญาผู้สูงอายุเป็นเครื่องมือสำคัญในการเผชิญความทุกข์ยากนำไปสู่ความสมดุลของกาย จิต สังคม และจิตวิญญาณอย่างเป็นองค์รวม ดังนั้น การส่งเสริมและบูรณาการองค์ความรู้ด้านภูมิปัญญาเข้ากับแนวทางการดูแลสุขภาพ สามารถเป็นแนวทางสำคัญในการฟื้นฟูและเสริมสร้างสุขภาวะของผู้สูงอายุที่รอดชีวิตจากโรคมะเร็ง บุคลากรสุขภาพสามารถนำผลการวิจัยไปพัฒนาแนวทางการดูแลสุขภาพที่บูรณาการภูมิปัญญาเข้ากับการแพทย์แผนปัจจุบัน รวมถึงพัฒนาโปรแกรมฟื้นฟูสุขภาพที่คำนึงถึงบริบททางวัฒนธรรมของผู้สูงอายุในแต่ละพื้นที่ และนำสู่การดูแลแบบองค์รวม

คำสำคัญ : การรอดชีวิตจากโรคมะเร็ง ประสบการณ์ ผู้สูงอายุ ภูมิปัญญา