ปัจจัยทำนายพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนหรือน้อยกว่าของผู้สูงอายุในชุมชน

บทคัดย่อ

โลกปัจจุบันเผชิญกับมลพิษทางอากาศจากการสัมผัสกับฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน หรือน้อยกว่า (PM 2.5 ) ซึ่งส่งผลกระทบต่อสุขภาพและอัตรการเสียชีวิตอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะผู้สูงอายุเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงเนื่องจากการเสื่อมสภาพทางสรีรวิทยาตามวัย มีโรคเรื้อรัง ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอลง และข้อจำกัดในการเคลื่อนไหว ซึ่งล้วนส่งผลให้ผู้สูงอายุมีความสามารถในการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนได้ลดลง การสัมผัสกับมลพิษทางอากาศชนิดนี้เชื่อมโยงกับโรคทางเดินหายใจ โรคหัวใจและหลอดเลือด ปัญหาสุขภาพจิต และโรคเรื้อรังอื่น ๆ ดังนั้น ผู้สูงอายุจึงจำเป็นต้องใช้มาตรการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนเพื่อลดความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนทางสุขภาพที่รุนแรงหรือการเสียชีวิต มาตรการ ได้แก่ การสวมใส่หน้ากากการติดตามค่าฝุ่น หลีกเลี่ยงกิจกรรมนอกบ้าน อยู่บ้านหรืออาคารที่มิดชิด เปิดเครื่องฟอกอากาศ ทำความสะอาดห้องเป็นประจำ งดสูบบุหรี่หรือกิจกรรมที่สร้างฝุ่น ดื่มน้ำสะอาดให้เพียงพอ เตรียมยาและอุปกรณ์ที่จำเป็นให้พร้อม และสังเกตอาการผิดปกติ อย่างไรก็ตาม ยังขาดงานวิจัยโดยตรงเกี่ยวกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองของผู้สูงอายุจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน รวมถึงปัจจัยที่สามารถทำนายพฤติกรรมเหล่านี้ในบริบทของชุมชน การระบุปัจจัยที่ทำนายพฤติกรรมดังกล่าวสามารถช่วยในการออกแบบกิจกรรมหรือโครงการเพื่อส่งเสริมพฟติกรรมการป้องกันตนเองของผู้สูงอายุในชุมชน ซึ่งจะช่วยลดความเสี่ยงด้านสุขภาพที่สัมพันธ์กับการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนของผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในชุมชน และ 2) ระบุปัจจัยที่สามารถทำนายพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนของผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในชุมชน การศึกษาภาคตัดขวางนี้ตรวจสอบปัจจัยทำนายตามแบบจำลองความเชื่อด้านสุขภาพของโรเซนสโตค สเตรชเชอร์ และเบกเกอร์ กลุ่มตัวอย่างคือผู้สูงอายุที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปและผ่านเกณฑ์คัดเข้า ดังต่อไปนี้ 1) อาศัยอยู่ในตำบลหนองเต่ามาไม่น้อยกว่าหนึ่งปี 2) มีการรู้ปกติด้วยการทดสอบวาดนาฬิกา (Clock Drawing Test) มีคะแนนตั้งแต่ 6 คะ แนนจากคะแนนเต็ม 10 คะแนน 3) สามารถอ่านและเขียนภาษาไทยได้และ 4) ให้ความยินยอมเข้าร่วมการวิจัยโดยการลงนามในแบบฟอร์มยินยอมเป็นลายลักษณ์อักษร ขนาดตัวอย่างถูกกำหนดโดยใช้โปรแกรม G*Power ตามพารามิเตอร์ ดังนี้ขนาดอิทธิพล 0.15 ระดับนัยสำคัญทางสถิติ .05 อำนาจในการทดสอบ 0.95 และตัวแปรทำนาย 6 ตัวแปร ได้ขนาดตัวอย่างจำนวน 161 ราย กลุ่มตัวอย่างถูกคัดเลือกโดยใช้วิธีการสุ่มแบบเป็นระบบ (systematic random sampling) เครื่องมือวิจัย
ประกอบด้วย 1) แบบสอบถามข้อมูลทั่วไปของผู้สูงอายุ2) แบบสอบถามความเชื่อด้านสุขภาพ และ 3)แบบสอบถามพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน การเก็บรวบรวมข้อ มูลดำเนินการระหว่างเดือนมกราคมถึงเมษายน 2567 ด้วยการสัมภาษณ์ แบบมีโครงสร้างวิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา สถิติสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์สเปียร์แมน และการวิเคราะห์ถดถอยเชิงเส้นพหุคูณ กลุ่มตัว อย่างส่วนใหญ่เป็นเพศหญิงมีอายุเฉลี่ย 70.33 ปี ส่วนใหญ่สำเร็จการศึกษาระดับประถมศึกษาและอยู่ในสถานะสมรส ประมาณครึ่งหนึ่งของกลุ่มตัวอย่างมีเบี้ยยังชีพผู้สูงอายุเป็นแหล่งรายได้หลัก และสองในสามมีรายได้เพียงพอสำหรับการดำรงชีวิตประจำวัน นอกจากนี้ ประมาณสองในสามไม่มีโรคเรื้อรังและไม่ได้รับประทานยาเป็นประจำ ส่วนใหญ่ได้รับการดูแลจากสมาชิกในครอบครัวกลุ่มตัวอย่างมีพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนระดับปานกลาง และมีระดับของตัวแปรทำนายบางตัวอยู่ในระดับปานกลางได้แก่การรับรู้โอกาสเสี่ยง การรับรู้ความรุนแรง และการรับรู้อุปสรรคในการป้องกันตนเอง อย่างไรก็ตาม กลุ่มตัวอย่างมีการรับรู้ประโยชน์ของ
การป้องกันตนเอง การรับรู้ความสามารถของตนเอง และสิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติในระดับสูง ตัวแปรที่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ได้แก่ สิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติ การรับรู้ความสามารถของตนเอง การรับรู้ประโยชน์ของการป้องกันตนเอง และการรับรู้ความรุนแรง (r = .54, .53, .39, .18, p < .05 ตามลำดับ) ในทางตรงกันข้าม การรับรู้โอกาสเสี่ยง และการรับรู้อุปสรรคในการป้องกันตนเอง ไม่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญกับพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (r = .13, .01, p >.05 ตามลำดับ) ตัวแปรทำนายสามารถอธิบายความแปรปรวนของพฤติกรรมการป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนได้ร้อยละ 41.00 (adjusted R² = .41,p = .009)โดยตัวแปรที่สามารถทำนายพฤติกรรมได้อย่างมีนัยสำคัญได้แก่ สิ่งชักนำให้เกิดการปฏิบัติ(Beta = .35,p<.001)การรับรู้ความสามารถของตนเอง (Beta = .29,p<.001) การรับรู้ประโยชน์ของการป้องกันตนเอง(Beta= .26,p = .001) และการรับรู้โอกาสเสี่ยง (Beta = -0.19,p = .009) ดังนั้น พยาบาลชุมชนควรส่งเสริมให้ผู้สูงอายุป้องกันตนเองจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนด้วยกิจกรรมที่เพิ่มความสามารถของตนเองในการปฏิบัติ โดยการบูรณาการเนื้อหาเกี่ยวกับประโยชน์ของพฤติกรรมการป้องกันตนเอง การเน้นย้ำถึงความเสี่ยงของการไม่ปฏิบัติตามมาตรการป้องกันตนเอง และการเสริมสร้างแรงจูงใจผ่านการสนับสนุนจากพยาบาลและสมาชิกในครอบครัว
คำสำคัญ :ชุมชน แบบแผนความเชื่อด้านสุุขภาพ ผู้สูงอายุุ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนพฤติกรรมการป้องกันตนเอง