ผลของโปรแกรมการตั้งเป้าหมายร่วมต่อพฤติกรรมการคว่ำหน้าและผลลัพธ์ทางคลินิกในผู้ป่วยหลังผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊ส

บทคัดย่อ

จอประสาทตาเป็นส่วนของหนึ่งดวงตาที่ทำหน้าที่เป็นจอรับภาพโรคจอประสาทตามีผลต่อการมองเห็นและส่งผลต่อคุณภาพชีวิต หากมีบริเวณที่วุ้นตาติดแน่นอยู่กับจอประสาทตามากกว่าปกติจะทำให้เกิดการดึงรั้งจอประสาทตาทำให้เกิดจอประสาทตาหลุดลอก ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยและหากไม่ได้รับการรักษาจะทำให้สูญเสียการมองเห็น โดยวิธีการที่ได้ผลดีและนิยมคือการผ่าตัดวุ้นตาเป็นการผ่าตัดภายในลูกตาร่วมกับการฉีดแก๊สเข้าไปให้จอตาราบลง อย่างไรก็ตาม หลังการผ่าตัด
การติดกลับของจอประสาทตาจะเป็นไปได้ด้วยดี จะต้องอาศัยการนอนคว่ำหน้าของผู้ป่วย ซึ่งความสำคัญอย่างยิ่งในการติดกลับของจอประสาทตา โดยผู้ป่วยต้องคว่ำหน้าหลังผ่าตัดทันทีอย่างต่อเนื่องหลังผ่าตัดทำให้ไม่สามารถปฏิบัติกิจวัตรประจำวันได้ตามปกติ พบว่าผู้ป่วยมักไม่สุขสบาย มีอาการปวดบริเวณคอและหลัง ส่งผลต่อความต่อเนื่อง ความสม่ำเสมอของการคว่ำหน้า การตั้งเป้าหมายร่วมต่อพฤติกรรมการคว่ำหน้าและการติดตามผลลัพธ์ทางคลินิกในผู้ป่วยหลังผ่าตัด จอประ สาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊ส โดยพยาบาลและผู้ป่วยมีปฏิสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน พยาบาลให้ความรู้ในรูปแบบสื่อการสอนและวีดิทัศน์ควบคู่กับอธิบายเกี่ยวกับการดำเนินของโรคจอประสาทตาหลุดลอกเพื่อสร้างความตระหนักในการคว่ำหน้าหลังผ่าตัด ฝึกทักษะการคว่ำหน้าก่อนได้รับการผ่าตัดจริง มีการค้นหาอุปสรรค แนวทางในการคว่ำหน้าที่เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นเฉพาะกรณี มีการตั้งเป้าหมายจำนวนชั่วโมงการคว่ำหน้าร่วมกัน เข้าใจและสามารถปฏิบัติการดูแลตัวเองได้อย่างต่อเนื่องเมื่อกลับบ้าน ผู้ป่วยสามารถมีพฤติกรรมการคว่ำหน้าที่เหมาะสมกับตนเอง นำไปสู่ผลลัพธ์การผ่าตัดที่ดีขึ้น การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อเปรียบเทียบจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยพฤติกรรมการคว่ำหน้า 24 ชั่วโมง ของผู้ป่วยจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊สระหว่างกลุ่มที่ได้รับโปรแกรมการตั้งเป้าหมายร่วมกับกลุ่มที่ได้รับการพยาบาลตามปกติ และ 2) เพื่อเปรียบเทียบผลลัพธ์ทางคลินิก ได้แก่ ความสามารถในการมองเห็น และ การติดกลับของจอประสาทตา ระหว่างกลุ่มที่ได้รับโปรแกรมการตั้งเป้าหมายร่วมกับกลุ่มที่ได้รับการพยาบาลตามปกติ การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลอง (quasi-experimental research) เพื่อศึกษากลุ่มทดลอง และกลุ่มควบคุม ออกแบบการวัดผลก่อนและหลังการทดลอง (two-group pretest–posttest design with comparison group)โดยการศึกษาเปรียบเทียบจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยของพฤติกรรมการคว่ำหน้าและผลลัพธ์ทางคลินิก กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊ส ที่เกิดจากรูหรือรอยฉีกขาดที่จอประสาทตา หรือเกิดจากการดึงรั้งโดยพังผืดหรือวุ้นตา หรือเกิดจากสารน้ำรั่วซึมหรือมีของเหลวสะสมอยู่ใต้ชั้นของจอตา ดำเนินการวิจัยระหว่างวันที่ 1 พฤษภาคม ถึง 25 ธันวาคม พ.ศ. 2566 จำนวน 50 ราย โดยเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling)
ตามเกณฑ์คัดเข้า ดังนี้ 1) กลุ่มอายุ 18 ปีขึ้นไป 2) ได้รับการผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกเป็นครั้งแรก 3)หลังผ่าตัดได้รับการใส่แก๊สออกตาฟลูออโรโพรเพน (C3F8 ) หรือ ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ (SF6 ) 4) มี การนัดหมายเพื่อเข้ารับการผ่าตัดตาข้างเดียว และตาอีกข้างได้ไม่ได้รับการวินิจฉัยว่าตาบอด (blindness) 5) สามารถติดต่อทางโทรศัพท์หรือ LINE application และ 6) กรณีหลังผ่าตัด ผู้เข้าร่วมวิจัยอาจมีปัญหาเรื่องมองเห็นไม่ชัดเจน การสื่อสารทาง LINE application สามารถให้ญาติช่วยสื่อสารแทนได้ กรณีที่ผู้ป่วยอายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป คัดกรองโดยใช้แบบประเมิน 6 Cognitive Impairment Test (6 CIT ) ฉบับภาษาไทยได้คะแนนน้อยกว่า 8 คะแนน กำหนดขนาดตัวอย่างโดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูป G*power โดยกำหนดอำนาจในการทดสอบ = .50
ค่านัยสำคัญทางสถิติ (α) = .05 ขนาดอิทธิพล เท่ากับ .50 ได้ขนาดกลุ่มตัวอย่างกลุ่มละ 23 ราย ผู้วิจัยเพิ่มขนาดกลุ่มตัวอย่างอีกร้อยละ 10 ในกรณีที่ข้อมูลไม่ครบถ้วนสมบูรณ์ การศึกษาครั้งนี้ จึงมีจำนวนตัวอย่างกลุ่มละ 25 ราย เครื่องมือวิจัย ประกอบด้วย โปรแกรมการตั้งเป้าหมายร่วมต่อพฤติกรรมการคว่ำหน้า และผลลัพธ์ทางคลินิกในผู้ป่วยจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊ส ซึ่งผู้วิจัยพัฒนาขึ้นตามกรอบแนวคิดทฤษฎีคิง แบบบันทึกข้อมูลทั่วไป แบบบันทึกจำนวนชั่วโมงพฤติกรรมการคว่ำหน้า 24 ชั่วโมง แบบบันทึกความสามารถในการมองเห็น
และแบบบันทึกการติดกลับของจอประสาทตา เก็บรวบรวมข้อมูลโดยเก็บข้อมูลในกลุ่มควบคุมก่อนแล้วจึงเก็บข้อมูลในกลุ่มทดลอง โดยกลุ่มทดลอง ผู้วิจัยเป็นผู้คัดเลือกผู้วิจัยด้วยตนเองทั้งหมด วิเคราะห์ข้อมูลโดยสถิติเชิงพรรณนา สถิติ two–factor repeated measures ANOVA

ผลการวิจัย พบว่ากลุ่มทดลองมีจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยพฤติกรรมการคว่ำหน้า มากกว่าหรือเท่ากับ 16 ชั่วโมง คิดเป็นร้อยละมากกว่ากลุ่มควบคุม เปรียบเทียบจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยพฤติกรรมการคว่ำหน้า แต่ละช่วงเวลา พบว่ากลุ่มทดลองมีจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยพฤติกรรมการคว่ำหน้า หลังการผ่าตัดในช่วง 1-2 วัน 6-7 วัน และ 13-14 วัน สูงกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (F = 93.39, p < .05) เปรียบเทียบภายในกลุ่มทดลอง พบว่า ก่อนผ่าตัด 1 เดือน มีจำนวนชั่วโมงพฤติกรรมการคว่ำหน้าแตกต่างจากช่วงเวลาหลังผ่าตัด 1-2 วัน (t = .79, p< .05) หลังผ่าตัด 6-7 วัน (t = .94, p < .05) และหลังผ่าตัด 13-14 วัน (t = .88, p < .05อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ หลังผ่าตัด 1-2 วันมีจำนวนชั่วโมงพฤติกรรมการคว่ำหน้าแตกต่างจากช่วงเวลาหลังผ่าตัด 6-7 วัน (t = .63, p < .05) และหลังผ่าตัด 13-14 วัน (t = .43, p <.05) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ หลังผ่าตัด 6-7 วัน และหลังผ่าตัด 13-14 วัน มีจำนวนชั่วโมงเฉลี่ยไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ กลุ่มทดลองมีความสามารถในการมองเห็นที่ดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ในช่วงหลังผ่าตัด 1 เดือน เมื่อเทียบกับช่วง 6-7 วัน (t = 0.10, p < 0.05)แต่ไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญระหว่างกลุ่มทดลองกับกลุ่มควบคุม และร้อยละของจำนวนผู้ป่วยที่มีการติดกลับของจอประสาทตาหลังผ่าตัดในกลุ่มทดลองมากกว่ากลุ่มควบคุม ข้อเสนอแนะที่ได้จากการวิจัยครั้งนี้ 1) ควรส่งเสริมให้พยาบาลวิชาชีพได้เรียนรู้และนำวิธีการตั้งเป้าหมายร่วมกับผู้ป่วยมาใช้ในการให้คำแนะนำทั้งก่อนและหลังผ่าตัด มีการติดตามผู้ป่วยหลังผ่าตัดเพื่อความต่อเนื่องของพฤติกรรม การคว่ำหน้าหลังผ่าตัดในผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊สเพื่อเป็นการส่งเสริมการดูแลผู้ป่วยและผลลัพธ์ทางคลินิกที่ดีหลังได้รับการดูแลรักษา 2) ควรเพิ่มระยะเวลาการติดตามผลลัพธ์ทางคลินิกอย่างต่อเนื่องทุก 3 เดือน ถึง 6 เดือน ร่วมกับการศึกษาคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยหลังผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอก 3) ควรมีการพัฒนาโปรแกรมการตั้งเป้าหมายพฤติกรรมการคว่ำหน้าในผู้ป่วยหลังผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่น้ำมันซิลิโคนเพื่อลดอัตราการเข้ารับการผ่าตัดซ้ำ และ 4) การศึกษาวิจัยครั้งนี้ควรมีการศึกษาข้อมูลที่อาจมีผลต่อการคว่ำหน้า เช่น น้ำหนักตัว การวินิจฉัยตำแหน่งการหลุดลอกของโรค โรคเบาหวาน
คำสำคัญ : ผลลัพธ์ทางคลินิก พฤติกรรมการคว่ำหน้า การตั้งเป้าหมายร่วม จอประสาทตาหลุดลอก การผ่าตัดจอประสาทตาหลุดลอกแบบใส่แก๊ส