บุหรี่อิเล็กทรอนิกส์: ผลกระทบต่อเด็กและเยาวชนที่ไม่ควรมองข้าม

บทคัดย่อ

บุหรี่อิเล็กทรอนิกส์หรือบุหรี่ไฟฟ้า เป็นผลิตภัณฑ์ส่งผ่านนิโคตินอิเล็กทรอนิกส์ที่กำลังได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายทั่วโลกรวมถึงประเทศไทยและมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้น เป็นสินค้าผิดกฏหมายและก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพของเด็กและเยาวชน แต่กลับได้รับความนิยมในเด็กและเยาวชนอยู่ รวมถึงการอ้างว่าการสูบบุหรี่ไฟฟ้าปลอดภัยกว่าบุหรี่ธรรมดาในขณะที่ทำให้เกิดการเสพติดน้อยกว่า จึงเป็นการยั่วยุเชิญชวนให้เด็กและเยาวชนหันมาลองสูบบุหรี่ไฟฟ้ามากขึ้นสถานการณ์การใช้อย่างแพร่หลายนี้เริ่มกลายเป็นสถานการณ์ปัญหาสาธารณสุขที่น่าเป็นห่วงบุหรี่ไฟฟ้านอกจากจะไม่ได้ลดอันตรายของบุหรี่แต่ยังเป็นประตูนำสู่การเสพติดนิโคตินและสารอื่นต่อไปในกลุ่มเด็กและเยาวชน บทความนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอสาระเกี่ยวกับสถานการณ์การสูบบุหรี่ไฟฟ้า ทบทวนความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับบุหรี่ไฟฟ้า ผลกระทบจากการเสพติดบุหรี่ไฟฟ้าและการสรุปทบทวนงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับแนวทางการป้องกันการสูบบุหรี่ไฟฟ้าในเด็กและเยาวชนการสูบบุหรี่ไฟฟ้าถือเป็นการเสพติดสารนิโคตินชนิดหนึ่งเพราะมีส่วนผสมนิโคตินสังเคราะห์ในน้ำยาบุหรี่ไฟฟ้า นิโคตินละลายในโพรพิลีนไกลคอลกลายเป็นไอระเหย ซึ่งมีอนุภาคขนาดเล็กประมาณ 1–2.5 ppm. ทำให้สูดเข้าสู่ทางเดินหายใจส่วนลึกได้ง่าย ไอระเหยบุหรี่ไฟฟ้ามีสารเคมีหลายชนิดที่เป็นสิ่งแปลกปลอมจึงกระตุ้นให้ร่างกายพยายามขจัดออกไปโดยกลุ่มเม็ดเลือดขาว เกิดเป็นกระบวนการอักเสบที่เนื้อเยื่อปอด คล้ายอาการปอดอักเสบจากการติดเชื้อ แต่เมื่อนำเสมหะไปเพาะเชื้อจะพบว่าผลการเพาะเชื้อไม่พบเชื้อโรค เรียกภาวะปอดอักเสบจากบุหรี่ไฟฟ้า

ผลกระทบจากการใช้บุหรี่ไฟฟ้าในเด็กและเยาวชนต่อสุขภาพในหลายระบบได้แก่ ระบบหัวใจและหลอดเลือด มีหลักฐานบ่งชี้ว่าบุหรี่ไฟฟ้าทำให้ผนังหลอดเลือดแดงมีความแข็งตัวมากขึ้นความดันโลหิตสูงขึ้น ภาวะ oxidative stress เพิ่มสูงขึ้น และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ บุหรี่ไฟฟ้ายังทำให้เกิดการลดลงของการไหลเวียนของเลือดในกล้ามเนื้อหัวใจ การทำงานของเยื่อบุผนังหลอดเลือดและการผลิตไนตริกออกไซด์ ระบบทางเดินหายใจ การสูบบุหรี่ไฟฟ้าเสี่ยงต่อการเกิดภาวะปอดอักเสบรุนแรงฉับพลัน EVALI (E-cigarette or Vaping product use-Associated Lung Injury) บุหรี่ไฟฟ้ามีสารพิษอันตรายที่สามารถทำลายปอดเด็กและเยาวชนที่สูบบุหรี่ไฟฟ้า เมื่อเกิดภาวะปอดอักเสบรุนแรง และนำไปสู่ระบบหายใจล้มเหลวซึ่งส่งผลอันตรายถึงชีวิตระบบประสาท นิโคตินมีคุณสมบัติเสริมแรงกระตุ้นของสมองส่วนที่ทำงานเกี่ยวกับระบบ Brain’s reward system ทำให้มีการปล่อยสารโดปามีนออกมาในปริมาณมากขึ้น และนำไปสู่การติดยาในที่สุดซึ่งการกระตุ้นเหล่านี้ก่อให้เกิดผลร้ายต่อร่างกาย

นอกจากนี้ บุหรี่ไฟฟ้าอาจส่งผลกระทบต่อปัญหาสุขภาพจิต เช่น ภาวะซึมเศร้าและโรคจิตเภทสุขภาพจิต บุหรี่ไฟฟ้าส่งผลต่อสมองที่ทำหน้าที่ตัดสินใจ และการควบคุมแรงกระตุ้นที่ยังไม่เต็มที่ในช่วงวัยรุ่น ทำให้เกิดความผิดปกติของการควบคุมอารมณ์ ทำให้อารมณ์ก้าวร้าวรุนแรงภาวะสมองขาดนิโคติน อาจส่งผลให้มีอาการถอนนิโคตินชั่วคราว ทำให้หงุดหงิด กระสับกระส่าย รู้สึกวิตกกังวลหรือซึมเศร้า นอนไม่หลับมีปัญหาเรื่องสมาธิ และมีความอยากนิโคติน และทารกในครรภ์มารดาหรือสตรีตั้งครรภ์สูบบุหรี่ไฟฟ้าขณะตั้งครรภ์ หรือได้รับควันบุหรี่มือสองจากคนใกล้ชิดขณะตั้งครรภ์ ทารกในครรภ์จะได้รับนิโคตินผ่านทางเลือดที่ไหลเวียนไปหล่อเลี้ยงทางสายรก นิโคตินส่งผลต่อพัฒนาการทางสมองของทารกในครรภ์

ดังนั้น มาตรการที่มีประสิทธิภาพสูงสุดในการปกป้องเด็กและเยาวชนไม่ให้เข้าถึงหรือทดลองเสพติดบุหรี่ไฟฟ้า คือ การเข้มงวดการใช้กฏหมายห้ามการนำเข้าบุหรี่ไฟฟ้า ซึ่งเป็นการป้องกันที่ต้นทาง ร่วมกับการบังคับใช้กฏหมายควบคุมบุหรี่ไฟฟ้าผิดกฏหมายอย่างเคร่งครัด พร้อมทั้งเร่งให้ความรู้ที่ถูกต้องต่อสังคมทุกภาคส่วนโดยเฉพาะในกลุ่มเด็กและเยาวชน การสรุปทบทวนงานวิจัยที่เกี่ยวข้องกับการจัดออกแบบโปรแกรมเพื่อป้องกันหรือเลิกการสูบบุหรี่ไฟฟ้า แนวทางการป้องกันการสูบบุหรี่ไฟฟ้าในเด็กและเยาวชนในประเทศไทย หลายงานวิจัยพบว่ามีการพัฒนาโปรแกรมป้องกันและเลิกบุหรี่ไฟฟ้าหลากหลายรูปแบบ โดยมุ่งเน้นไปที่กลุ่มเด็กและเยาวชนที่เป็นนักเรียนมัธยมศึกษาและนักศึกษาในมหาวิทยาลัย โปรแกรมเหล่านี้ส่วนใหญ่ ใช้ระยะเวลาทดลองไม่นานเกิน 6 สัปดาห์ นอกจากนี้โปรแกรมป้องกันและเลิกบุหรี่ไฟฟ้า ผลการศึกษาแสดงให้เห็นชัดเจนว่า สามารถเพิ่มระดับความรู้และความตั้งใจไม่สูบบุหรี่ไฟฟ้า และเพิ่มการรับรู้สมรรถนะของตนเองในเด็กและเยาวชนที่เป็นกลุ่มเป้าหมายได้อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ

ข้อเสนอแนะจากการทบทวนความรู้นี้ พบว่า ผู้เกี่ยวข้องสำคัญต่อเด็กและเยาวชนประกอบด้วย พยาบาล ครู ผู้บริหารสถาบันการศึกษา และพ่อแม่ผู้ปกครองเด็กและเยาวชน ควรประสานความร่วมมือกันในการดูแล เอาใจใส่ สังเกต หากิจกรรมหรือแนวทางป้องกันเด็กและเยาวชนจากพิษภัยของบุหรี่ไฟฟ้า ผู้เกี่ยวข้องเหล่านี้ควรได้รับความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับบุหรี่อิเล็กทรอนิกส์หรือบุหรี่ไฟฟ้า เพื่อสร้างความตระหนักในความสำคัญ และสามารถปกป้องเด็กและเยาวชนจากอันตรายของการสูบบุหรี่ไฟฟ้า ซึ่งเด็กและเยาวชนกลุ่มนี้จะเติบโตเป็นกำลังสำคัญของประเทศไทยในอนาคต

คำสำคัญ: เด็กและเยาวชน บุหรี่ไฟฟ้า ผลกระทบจากการเสพติดบุหรี่ไฟฟ้า