ผลของโปรแกรมส่งเสริมการดูแลตนเองต่อความรู้และพฤติกรรมการดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่ว

บทคัดย่อ

   โรคนิ่วในไตพบว่ามีความชุกในกลุ่มประเทศที่พัฒนาแล้วมากกว่ากลุ่มประเทศที่กำลังพัฒนา พบการเกิดโรคนิ่วได้ทั้งนิ่วในไตและนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งอาจมีผลมาจากการเปลี่ยนแปลงทางโภชนาการ ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อมและความก้าวหน้าของการวินิจฉัยโรค นอกจากนี้โรคนิ่วในไตยังพบอุบัติการณ์การกลับเป็นนิ่วซ้ำที่สูง ร้อยละ 75 ภายในระยะเวลา 20 ปี การเกิดนิ่วมีหลายปัจจัย ทั้งปัจจัยเสี่ยงภายใน และปัจจัยเสี่ยงภายนอกทางด้านสิ่งแวดล้อม ส่งผลให้มีความผิดปกติทางเมทาบอลิกและสารประกอบของนํ้าปัสสาวะ ร่วมกับการมีปริมาตรน้ำปัสสาวะน้อยทำให้เกิดการเหนี่ยวนำตกผลึกก้อนนิ่วในระบบปัสสาวะได้ การเกิดโรคนิ่วในไตมีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตและครอบครัวของผู้ป่วย ด้านร่างกายก่อให้ความไม่สุขสบาย ทุกข์ทรมาน  การเจ็บป่วยเรื้อรัง ทำให้เกิดความเครียด วิตกกังวล บทบาทหน้าที่เปลี่ยน ส่งผลกระทบต่อฐานะและเศรษฐกิจของผู้ป่วยและครอบครัว  การรักษานิ่วในไตขนาดใหญ่ด้วยการสลายนิ่ว (Extracorporeal shock wave lithotripsy: ESWL) เป็นทางเลือกแรกที่ใช้รักษาเนื่องจากเป็นการใช้คลื่นเสียงพลังงานสั่นสะเทือนเป็นคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจากนอกร่างกายผ่านเข้าสู่ร่างกาย มีผลกระทบน้อยที่สุดและมีประสิทธิภาพในการกำจัดนิ่ว ซึ่งหลังจากการรักษาด้วยวิธีการสลายนิ่วมีโอกาสพบการกลับเป็นซ้ำและการงอกใหม่หลังการรักษาในครั้งแรกภายใน 12 เดือน แนวทางสำหรับการป้องกันการเกิดนิ่วคือการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพให้เหมาะสม การดื่มน้ำปริมาณ 2,500- 3,000 มิลลิลิตรต่อวัน และมีปริมาณปัสสาวะที่ออก 2-2.5 ลิตรต่อวัน การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์มาตรฐาน คือ มีค่าดัชนีมวลกายปกติ (BMI) 18.50-22.90 กก./ตรม. ดังนั้น ผู้ป่วยจึงจำเป็นต้องได้รับการส่งเสริมสุขภาพ ต้องได้รับความรู้และมีพฤติกรรมการดูแลตนเองที่ถูกต้องเพื่อเการป้องกันการเกิดนิ่วซ้ำ ลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนหลังการสลายนิ่วที่รุนแรงและผลกระทบจากการเกิดโรคนิ่วในไตซ้ำส่งผลให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

   การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลองแบบกลุ่มเดียววัดผลก่อน-หลังการทดลอง วัตถุประสงค์เพื่อศึกษาผลของโปรแกรมส่งเสริมการดูแลตนเองต่อความรู้และพฤติกรรมดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่ว กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่วที่โรงพยาบาลมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานคร เลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling)ตามเกณฑ์คุณสมบัติที่กำหนด จำนวน 30 ราย โดยการวิจัยนี้ใช้ทฤษฎีการดูแลตนเองของโอเร็มโดยใช้ระบบการพยาบาลแบบสนับสนุนและให้ความรู้ (supportive – educative nursing system) เป็นกรอบแนวคิด ประกอบด้วยกิจกรรม 4 ด้าน ได้แก่ การสร้างสัมพันธภาพและตั้งเป้าหมาย การให้ความรู้เกี่ยวกับโรคนิ่วในไตและคำแนะนำการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่ลดปัจจัยเสี่ยงและป้องกันการเกิดนิ่ว และการสนับสนุนสื่ออุปกรณ์เพื่อส่งเสริมการดูแลตนเองและจัดสิ่งแวดล้อม การสอบถามแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น โปรแกรมนี้เป็นการสอนแบบรายบุคคลโดยใช้สื่อวิดีทัศน์ หนังสือคู่มือการดูแลตนเอง และแอปพลิเคชัน Line Official Account (OA) เป็นช่องทางในการสื่อสารการติดตามหลังสลายนิ่ว เครื่องมือที่ใช้เก็บรวบรวมข้อมูลประกอบด้วย แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคล แบบสอบถามความรู้เรื่องโรคนิ่วในไต และแบบสอบถามพฤติกรรมการดูแลตนเองของผู้ที่เป็นนิ่วในไต วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา สถิติทีคู่ และสถิติทดสอบวิลคอกซัน    

  ผลการศึกษา พบว่า กลุ่มตัวอย่างมีค่าเฉลี่ยอันดับคะแนนความรู้เรื่องโรคนิ่วในไตมากกว่าก่อนได้รับโปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (Z = -4.72, p< .05) และมีค่าเฉลี่ยคะแนนพฤติกรรมการดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่วมากกว่าก่อนได้รับโปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (t = 16.91, p <.05) ผลการศึกษาครั้งนี้ชี้ให้เห็นว่าโปรแกรมส่งเสริมการดูแลตนเองฯ สามารถส่งเสริมความรู้ และพฤติกรรมการดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่ว
อย่างไรก็ตาม การศึกษาครั้งนี้ไม่มีกลุ่มควบคุมอาจทำให้มีข้อจำกัดในการสรุปประสิทธิผลของโปรแกรมส่งเสริมการดูแลตนเองของผู้ป่วยโรคนิ่วในไตที่ได้รับการสลายนิ่วได้อย่างชัดเจน ดังนั้นควรมีการนำไปทดสอบเพิ่มเติมก่อนนำไปเป็นแนวทางปฏิบัติต่อไป

คำสำคัญ : การสลายนิ่ว/นิ่วในไต ความรู้เรื่องโรคนิ่วในไต พฤติกรรมการดูแลตนเอง โปรแกรมส่งเสริมการดูแลตนเอง