ผลของโปรแกรมสนับสนุนและการให้ความรู้ต่อความรู้และพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำของผู้ดูแล และน้ำหนักที่เพิ่มขึ้นของผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
ผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมในยุคปัจจุบันมีแนวโน้มเป็นผู้สูงอายุหรือต้องได้รับการช่วยเหลือในการดูแลกิจวัตรประจำวันเพิ่มมากขึ้น จึงต้องมีการให้ความรู้ สนับสนุนและเพิ่มทักษะให้กับผู้ดูแลโดยตรง
เพื่อมีส่วนช่วยในการดูแลร่วมกับพยาบาลไตเทียมเมื่ออยู่ที่บ้าน โดยเฉพาะเรื่องการควบคุมปริมาณน้ำเพื่อป้องกันภาวะน้ำเกิน การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลอง (quasi-experimental research) ชนิดหนึ่งกลุ่มวัดก่อนและหลังการทดลอง (one group pretest-posttest design) เพื่อศึกษาผลของโปรแกรมสนับสนุนและการให้ความรู้ต่อความรู้และพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำของผู้ดูแลและน้ำหนักที่เพิ่มขึ้นของผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมโดยใช้ทฤษฎีการดูแลตนเองของโอเร็มเป็นกรอบแนวคิดในการวิจัย เลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง ได้แก่ ผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมที่หน่วยไตเทียมพิเศษ โรงพยาบาลรามาธิบดี ที่มีน้ำหนักเพิ่มขึ้นระหว่างที่ไม่ได้ฟอกเลือด (IDWG: Intradialytic weight gain) มากกว่า 2 กิโลกรัมอย่างน้อย 1 ครั้งต่อสัปดาห์และผู้ดูแล จำนวน 24 คู่
เก็บรวบรวมข้อมูลระหว่างเดือนเมษายน พ.ศ.2564 ถึงเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2564 กลุ่มผู้ดูแลได้รับโปรแกรมสนับสนุนและการให้ความรู้ประกอบด้วย 3 ระยะคือ ระยะแรกเป็นการส่งเสริมการรู้จักตนเองและให้ความรู้เกี่ยวกับโรคไตเรื้อรังระยะสุดท้าย การบำบัดทดแทนไตด้วยวิธีฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมและภาวะน้ำเกิน ระยะที่ 2 คือการฝึกทักษะการประเมิน ควบคุมและจัดการปริมาณน้ำและอาหารโซเดียมสูง และระยะสุดท้ายคือการดูแลต่อเนื่องจนครบ 4 สัปดาห์ โดยติดตามประเมินผลรวมระยะเวลา 6 สัปดาห์ เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บข้อมูลคือ 1)แบบ สอบถามข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม 2) แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคลของผู้ดูแล 3) แบบประเมินความรู้ของผู้ดูแลเรื่องการควบคุมปริมาณน้ำและ 4) แบบประเมินพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำของผู้ดูแล ในเรื่องการบริโภคน้ำและโซเดียมในอาหารของผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมโดยประเมินก่อน
ได้รับโปรแกรม หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6 และ 5) ผู้ดูแลที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไปจะได้รับการคัดกรองด้วยแบบประเมินสมรรถภาพการรู้คิด 6 ข้อ (The Six Item Cognitive Impairment Test: 6CIT) วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติบรรยาย การวิเคราะห์ความแปรปรวนแบบวัดซ้ำทางเดียว และสถิติฟรีดแมน
ผลการศึกษาพบว่า ผู้ดูแลเป็นเพศหญิงร้อยละ 87.50 อายุตั้งแต่ 40-75 ปี มีคะแนนเฉลี่ยของความรู้ในสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6 สูงกว่าก่อนได้รับโปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (Z = 3.71, p < .01 และ Z = 4.11, p < .01 ตามลำดับ) และคะแนนเฉลี่ยความรู้หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ 6 ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (Z = 2.27, p =.13) คะแนนเฉลี่ยพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำของผู้ดูแลหลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6 สูงกว่าก่อนได้รับโปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (MD = 8.67, p< .01 และ MD = 10.08, p < .01 ตามลำดับ) โดยคะแนนพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำสูงขึ้นตามลำดับ อย่างไรก็ตาม คะแนนเฉลี่ยพฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำของผู้ดูแลหลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6
ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (MD = 1.42, p =.24)
ผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมเพศหญิงร้อยละ 54.20 อายุตั้งแต่ 55-87 ปี มีค่าเฉลี่ย IDWG ก่อนได้รับโปรแกรม 2.22 กิโลกรัม (SD = .83) หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 เท่ากับ 1.56 กิโลกรัม (SD = .58) และสัปดาห์ที่ 6 เท่ากับ 1.30 กิโลกรัม (SD = .61) โดยค่าเฉลี่ย IDWG ก่อนได้รับโปรแกรม หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6 แตกต่างกันอย่างน้อย 1 คู่ อย่างมีนัยสำคัญ (F = 18.69, p< .01) ค่าเฉลี่ย IDWG หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 4 และสัปดาห์ที่ 6
ต่ำกว่าก่อนได้รับโปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถติ (MD = .66, p <.01 และMD = .91, p < .01 ตามลำดับ) และ IDWG หลังได้รับโปรแกรมสัปดาห์ที่ 6 ต่ำกว่าสัปดาห์ที่ 4 อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (MD = .26, p=.03)
รูปแบบของโปรแกรมและผลการศึกษานี้เป็นข้อมูลสำหรับนำไปใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาคุณภาพการพยาบาลในหน่วยไตเทียม เพื่อช่วยเหลือและเพิ่มสมรรถนะของผู้ดูแลผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมในเรื่องการควบคุมปริมาณน้ำ ทั้งเรื่องการดูแลในเรื่องปริมาณน้ำและอาหารที่มีโซเดียมสูง การประเมินน้ำหนักและควบคุมน้ำหนักไม่ให้เพิ่มขึ้นมากกว่า 1 กิโลกรัมต่อวัน รวมทั้งทักษะการประเมินและการจัดการภาวะน้ำเกินในผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม
อย่างไรก็ตามงานวิจัยนี้ศึกษาในกลุ่มตัวอย่างเพียงกลุ่มเดียวไม่มีกลุ่มควบคุมอาจไม่สามารถสรุปประสิทธิภาพของโปรแกรมได้ชัดเจน
ควรมีการติดตามประเมินผลผู้ดูแลเป็นระยะอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งควรขยายผลให้ครอบคลุมไปยังผู้ดูแลผู้ที่ได้รับการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมทุกราย เพื่อเป็นการสนับสนุนการร่วมดูแลอย่างถูกต้องโดยการปรับรูปแบบการให้โปรแกรมอย่างเหมาะสมกับเวลาและวิธีทำงานของพยาบาลไตเทียมในลำดับต่อไป
คำสำคัญ : พฤติกรรมการควบคุมปริมาณน้ำ ผู้ดูแล การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม ความรู้ โปรแกรมสนับสนุนและการให้ความรู้ ภาวะน้ำเกิน
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความ ข้อมูล เนื้อหา รูปภาพ ฯลฯ ที่ได้รับการตีพิมพ์ในรามาธิบดีพยาบาลสาร ถือเป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร หากบุคคลหรือหน่วยงานใดต้องการนำทั้งหมดหรือส่วนหนึ่งส่วนใดไปเผยแพร่หรือเพื่อกระทำการใด ใด จะต้องได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากรามาธิบดีพยาบาลสารก่อนเท่านั้น
เอกสารอ้างอิง
Bello AK, Okpechi IG, Levin A, Ye F, Damster S, Arruebo S, et al. An update on the global disparities in kidney disease burden and care across world countries and regions. Lancet Glob Health. 2024;12(3):e382-95.
Kovesdy CP. Epidemiology of chronic kidney disease: an update 2022. Kidney Int Suppl. 2022;12(1):7-11. doi:10.1016/j.kisu.2021.11.003
Bello AK, Okpechi IG, Osman MA, Cho Y, Htay H, Jha V, et al. Epidemiology of haemodialysis outcomes. Nat Rev Nephrol. 2022;18(6):378-95. doi: 10.1038/s41581-022-00542-7.
The Nephrology Society of Thailand. Thailand Renal Replacement Therapy Registry: Year 2020 [Internet]. The Nephrology Society of Thailand. 2020 [cited 2012 Dec 10]. Available from: https://www.nephrothai.org/wp-content/uploads/2022/06/Final-TRT-report-2020.pdf (in Thai)
National Health Security Office (NHSO). Advise new dialysis patients to choose the right renal replacement therapy [Internet]. National Health Security Office (NHSO). 2013 [cited 2013 Jan 5]. Available from: https://www.nhso.go.th/th/communicate-th/thnewsforperson/News_3930. (in Thai)
Hemodialysis Unit. Hemodialysis Statistics. Ramathibodi Hospital: Hemodialysis Unit; 2018-2019.
Rungprai T. The effect of individual and family self-management program on volume overload in older persons with chronic kidney disease undergoing hemodialysis. J Nurs Sci. 2018;30(1):96-107. (in Thai).
Kovesdy CP. Epidemiology of chronic kidney disease: An update 2022. Kidney Int Supl.022;12(1):7–11. doi:10.1016/j.kisu.2021.11.003
Wongsari C, Kritiyawan J. An intensive educational program on therapeutic volume overload for chronic end stage renal isease patients receiving hemodialysis: Hemodialysis nurses’ roles. 2017 [cited 2020 Jan 14]. Available from: https://www.slideshare.net/ slideshow/ss-84629447/84629447 (in Thai)
Chaiwattanatrakul S. Developing model for the prevention of volume overload of end stage renal disease among hemodialysis patients in NongBua Lam Phu hospital. JHSCPH 2020;1(2):131–46. (in Thai)
Parker JR. Use of an educational intervention to improve fluid restriction adherence in patients on hemodialysis. Nephrol Nurs J.2019;46(1):43-8.
Wongsari C. Hemodialysis nurses’ role in prevention and management volume overload in end stage of renal failure patient on receiving hemodialy. KJN. 2016;22(2):30–40. (in Thai).
Changmai S. Supportive care needs of family caregiver. Christ Univ J. 2016 [cited 2020 Nov1]; 22(3):424–35. Available from: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/CUTJ/article/view/241069. (in Thai)
Orem DE. Nursing concepts of practice. 5th ed. St. Louis: Mosby; 1995.
Faul F, Erdfelder E, Buchner A, Lang AG. Statistical power analyses using G Power 3.1: Tests for correlation and regression analyses. Behav Res Methods. 2009;41 (4):1149-60.
Deif HI, Elsawi K, Selim M, NasrAllah MM. Effect of an educational program on adherence to therapeutic regimen among chronic kidney disease stage5 patients under maintenance hemodialysis. JEP. 2015;6(5):21-33.
Wong MM, McCullough KP, Bieber BA, Bommer J, Hecking M, Levin NW, et al. Interdialytic weight gain: trends, predictors, and associated outcomes in the International Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Am J Kidney Dis. 2017;69(3):367-79. doi:10.1053/j.ajkd.2016.08.030.
Aree-Ue S, Youngcharoen P. The 6 item cognitive function test-Thai version: Psychometric property testing. Rama Nurs J. 2020;26(2):188-202.
The Nephrology Society of Thailand. Kidney Disease Book (for the Public) Treatment of end-stage renal failure by dialysis with an artificial kidney machine. 2020.
Department of Health. Eating bland food prolongs life. 2020 (cited 2021 Jan 15). Available from: https:// nutrition2. anamai. moph.go.th/ th/lowsalt/194732
The Nephrology Society of Thailand. Reduce salty foods to preserve your kidneys. The Nephrology Society of Thailand. 2017.
The Nephrology Society of Thailand. Renal Replacement Therapy. The Nephrology Society of Thailand. 2016.
Ghadam MS, Poorgholami F, Jahromi ZB, Parandavar N, Kalani N, Rahmanian E. Effect of self-care education by face-to-face method on the quality of life in hemodialysis patients (relying on Ferrans and Powers Questionnaire). Glob J Health Sci. 2015;20;8(6):121.
Moonaghi HK, Hasanzadeh F, Shamsoddini S, Emamimoghadam Z, Ebrahimzadeh S. A comparison of face to face and video-based education on attitude related to diet and fluids: Adherence in hemodialysis patients. Iran J Nurs Midwifery Res. 2012;17(5):360-4.
Maslakpak MH, Shams S. A comparison of face-to-face and video-based self-care education on quality of life of hemodialysis patients. IJCBNM. 2015;3(3):234.
Parker JR. Use of an educational intervention to improve fluid restriction adherence in patients on hemodialysis. Nephrol Nurs J. 2019;46(1):43-8.
Wong MM, McCullough KP, Bieber BA, Bommer J, Hecking M, Levin NW, et al. Interdialytic weight gain: trends, predictors, and associated outcomes in the International Dialysis Outcomes and Practice Patterns Study (DOPPS). Am J Kidney Dis. 2017;69(3):367-79. doi: 10.1053/j.ajkd.2016.08.030.
