การพัฒนารูปแบบการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร สำหรับผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ในจังหวัดนครราชสีมา

บทคัดย่อ

โรคเบาหวานชนิดที่ 2 เป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญ การควบคุมโรคที่ไม่มีประสิทธิภาพเป็นผลมาจากพฤติกรรมการรับประทานอาหารที่ไม่เหมาะสม อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรงหลายระบบ ดังนั้น ความรู้ และการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหาร สามารถช่วยลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อนในผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ได้ การวิจัยและพัฒนานี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 และประเมินประสิทธิผลของรูปแบบดังกล่าวต่อลำดับขั้นของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ความรู้ และพฤติกรรมการรับประทานอาหาร การวิจัยดำเนินการใน 3 ระยะ ได้แก่ การวิเคราะห์สถานการณ์ การออกแบบและพัฒนารูปแบบฯ การทดลองใช้และประเมินผล กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ และผู้จัดการอาหารในครอบครัว โดยใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบง่ายจากผู้ป่วยที่มีความพร้อมในการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมในขั้นลังเลใจ หรือขั้นตัดสินใจและเตรียมตัว เครื่องมือที่ใช้ ได้แก่ แบบประเมินขั้นของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม แบบวัดความรู้ และแบบประเมินพฤติกรรมการรับประทานอาหาร วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา สถิติ Wilcoxon signed-rank test และ Mann-Whitney U test

ผลการวิจัยระยะที่ 1 พบว่า ผู้ป่วยมากกว่าครึ่งมีความรู้เรื่องโภชนาการในระดับดี ขณะที่พฤติกรรมการรับประทานอาหารส่วนใหญ่ยังอยู่ในระดับปานกลาง และยังลังเลใจที่จะปรับเปลี่ยนพฤติกรรม เนื่องจากพฤติกรรมการรับประทานอาหาร ทัศนคติต่อโรคเบาหวาน และรายได้ของครอบครัว ในระยะที่ 2 ได้พัฒนารูปแบบฯ โดยประยุกต์ใช้ทฤษฎีขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ประกอบด้วย 13 กิจกรรมในระยะเวลา 5 สัปดาห์ พบว่า กลุ่มทดลองมีลำดับขั้นของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ความรู้ และพฤติกรรมการรับประทานอาหารดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < .001) อย่างไรก็ตาม ยังพบข้อจำกัดด้านระยะเวลา และรูปแบบกิจกรรมที่เสริมความเข้าใจและการมีส่วนร่วม ในระยะที่ 3 จึงได้ปรับปรุงรูปแบบฯ เป็น 8 สัปดาห์ ประกอบด้วย 14 กิจกรรม โดยเพิ่มเนื้อหา วิธีการและปรับลำดับกิจกรรม ส่งผลให้กลุ่มทดลองในระยะนี้มีลำดับขั้นของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ความรู้ และพฤติกรรมการรับประทานอาหารดีขึ้นกว่าก่อนการทดลอง และดีกว่ากลุ่มเปรียบเทียบอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001)

ผลการศึกษาสะท้อนให้เห็นว่า รูปแบบที่พัฒนาขึ้นมีประสิทธิผลในการเสริมสร้างความรู้และปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ดังนั้น ควรนำไปใช้เพื่อควบคุมโรคและลดความเสี่ยงจากภาวะแทรกซ้อน