ภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านด้านการรักษาอาการกระดูกหักของภาคเหนือตอนบน

บทคัดย่อ

          การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการรักษากระดูกหักของหมอพื้นบ้านในภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย และการผสมผสานกับแนวทางการแพทย์แผนปัจจุบัน ใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพโดยเก็บข้อมูลจากเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสังเกตทั้งแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม กลุ่มตัวอย่างได้จากการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง ประกอบด้วยหมอพื้นบ้านที่มีชื่อเสียงด้านการรักษากระดูกหักใน 6 จังหวัด ได้แก่ ลำปาง ลำพูน เชียงราย น่าน พะเยา และแพร่ ซึ่งมีประสบการณ์รักษาผู้ป่วยไม่ต่ำกว่า 10 ปี และยังคงให้บริการอยู่ในปัจจุบัน จากการดำเนินการวิจัยผลการวิจัยมีหมอพื้นบ้านที่รักษากระดูกหักที่มีคุณสมบัติตามที่ระบุ และยินยอมเปิดเผยข้อมูล จำนวน 6 ท่าน ข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) และการสังเกตทั้งแบบมีส่วนร่วม (Participant Observation) และไม่มีส่วนร่วม (Non-Participant Observation) ถูกนำมาวิเคราะห์และจัดหมวดหมู่ตามวัตถุประสงค์ของการศึกษา

           จากผลการศึกษาพบว่า 1) ภูมิหลังและภูมิปัญญาของหมอพื้นบ้านแต่ละท่านมีภูมิหลังที่หลากหลายทั้งด้านการศึกษา อาชีพ และวิถีการเรียนรู้ โดยส่วนใหญ่มักได้รับการถ่ายทอดองค์ความรู้จากบรรพบุรุษหรือครูหมอ ผ่านประสบการณ์ตรงและพิธีกรรมตามความเชื่อในท้องถิ่น สะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายของแหล่งที่มาของภูมิปัญญาที่มีรากฐานมั่นคงและลึกซึ้งในชุมชน 2) กระบวนการรักษาอาการกระดูกหักของหมอพื้นบ้านมีลักษณะเฉพาะตัวที่ผสมผสานศาสตร์และศิลป์ของการแพทย์ดั้งเดิม โดยมีขั้นตอนที่ชัดเจน ได้แก่ การบูชาครูเพื่อความเป็นสิริมงคล การซักประวัติ ตรวจร่างกาย ทาน้ำมันงา จัดกระดูก ใช้เฝือกไม้ไผ่หรือท่อพีวีซี และให้คำแนะนำเกี่ยวกับข้อห้ามต่าง ๆ หลังการรักษา อีกทั้งยังมีการติดตามอาการผ่านเครือข่ายชุมชนแม้จะไม่เป็นระบบทางการ แต่แสดงถึงความใส่ใจและผูกพันของหมอพื้นบ้านต่อผู้ป่วย และ 3) ตำรับยาที่ใช้ในการรักษาอาการกระดูกหักพบว่า “น้ำมันงา” เป็นองค์ประกอบสำคัญ โดยมีทั้งวิธีการสกัดแบบเย็นและแบบนึ่ง บางรายมีการปรุงแต่งเพิ่มเติมด้วยสมุนไพรเฉพาะตนเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการบรรเทาอาการปวดและเร่งการประสานกระดูก ตำรับเหล่านี้ถือเป็นองค์ความรู้ที่สั่งสมมานาน แต่ยังขาดการบันทึกอย่างเป็นระบบ ทำให้มีความเสี่ยงต่อการสูญหายจากการเปลี่ยนผ่านรุ่นของหมอพื้นบ้าน ผลการศึกษานี้ชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการเก็บรวบรวม บันทึก และถ่ายทอดภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านอย่างเป็นระบบอันจะเป็นแนวทางในการส่งเสริมองค์ความรู้ดั้งเดิมให้สามารถพัฒนาและเชื่อมโยงกับระบบสุขภาพไทยในปัจจุบันได้อย่างยั่งยืน และสอดคล้องกับปรัชญาการแพทย์แผนไทยที่ยึดโยงธรรมชาติ ชุมชน และจริยธรรมเป็นแกนกลาง