การพัฒนาและประเมินประสิทธิผลของรูปแบบการส่งเสริมสุขภาวะองค์รวมเชิงนิเวศ สำหรับพระสงฆ์: กรณีศึกษาแบบมีส่วนร่วมในกุฏิชีวาภิบาล จังหวัดอุตรดิตถ์

บทคัดย่อ

โรคไม่ติดต่อเรื้อรังเป็นปัญหาสุขภาพสำคัญของพระสงฆ์ที่ต้องการการพัฒนาแนวทางส่งเสริมสุขภาพที่เหมาะสมและยั่งยืน การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาสภาพปัญหาและความต้องการ ด้านสุขภาพของพระสงฆ์ในกุฏิชีวาภิบาล (2) พัฒนารูปแบบการส่งเสริมสุขภาวะองค์รวมเชิงนิเวศสำหรับพระสงฆ์ และ (3) ประเมินประสิทธิผลของรูปแบบที่พัฒนาขึ้น เป็นการวิจัยและพัฒนาดำเนินการ 3 ระยะ ได้แก่ ระยะที่ 1 ศึกษาสภาพปัญหาและความต้องการด้วยวิธีวิจัยแบบผสมผสาน กลุ่มตัวอย่างเชิงปริมาณจำนวน 200 รูป และผู้ให้ข้อมูลเชิงคุณภาพจำนวน 41 คน ระยะที่ 2 พัฒนารูปแบบด้วยการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมและการประชุมผู้เชี่ยวชาญจำนวน 9 ท่าน ระยะที่ 3 ทดลองใช้และประเมินประสิทธิผลด้วยการวิจัยกึ่งทดลองแบบกลุ่มเดียววัดก่อนหลัง กลุ่มตัวอย่างจำนวน 38 รูป เครื่องมือวิจัยประกอบด้วยแบบสอบถาม แบบประเมินสุขภาวะองค์รวม แบบประเมินพฤติกรรมสุขภาพ และแบบบันทึกตัวชี้วัดสุขภาพ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนาและสถิติ paired t-test ผลการวิจัยระยะที่ 1 พบว่าพระสงฆ์มีปัญหาโรคเรื้อรังหลายโรค โดยเฉพาะความดันโลหิตสูง เบาหวาน และภาวะน้ำหนักเกิน และมีความต้องการรูปแบบการส่งเสริมสุขภาพที่บูรณาการหลักธรรมทางพุทธศาสนา การมีส่วนร่วมของชุมชน และการพัฒนาสภาพแวดล้อมในกุฏิให้เอื้อต่อสุขภาพ ผลการวิจัยระยะที่ 2 รูปแบบที่พัฒนาขึ้นประกอบด้วย 6 องค์ประกอบหลัก ได้แก่ หลักการ วัตถุประสงค์ กระบวนการดำเนินงาน 5 ขั้นตอน กิจกรรมหลัก 4 มิติ บทบาทผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง และปัจจัยสนับสนุน ผลการประเมินความเหมาะสมของรูปแบบโดยผู้เชี่ยวชาญ พบว่ามีความเหมาะสมในระดับมากที่สุด ผลการวิจัยระยะที่ 3 ด้านประสิทธิผลของรูปแบบ พบว่าหลังเข้าร่วมโปรแกรม พระสงฆ์มีสุขภาวะองค์รวมทุกมิติเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ พฤติกรรมสุขภาพดีขึ้น และตัวชี้วัดสุขภาพปรับปรุงดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ สรุปได้ว่ารูปแบบการส่งเสริมสุขภาวะองค์รวมเชิงนิเวศที่บูรณาการแนวคิดสุขภาพหนึ่งเดียว การมีส่วนร่วมของชุมชน และหลักธรรมทางพุทธศาสนา มีประสิทธิผลสูงในการส่งเสริมสุขภาวะของพระสงฆ์ ควรสนับสนุนให้มีการขยายผลและบูรณาการเข้ากับนโยบายสุขภาพในระดับพื้นที่เพื่อความยั่งยืน