ความต้านทานลูกน้ำยุงลายบ้านอิจิปไตย์ พาหะนำโรคไข้เลือดออก ต่อสารเคมีเทมีฟอส ในพื้นที่ 8 จังหวัดภาคเหนือ ปี 2558-2559

บทคัดย่อ

ประเทศไทยใช้สารเคมีเทมีฟอสในการควบคุมลูกน้ำยุงลายเพื่อป้องกันโรคไข้เลือดออก มานานกว่า 50 ปี แต่ยังขาดระบบการติดตามประเมินระดับความต้านทานของลูกน้ำยุงลายต่อสารเคมีเทมีฟอส  การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทราบระดับความไวต่อสารเคมีเทมีฟอสของลูกน้ำยุงลายบ้าน ในพื้นที่ 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบน ทำการเก็บตัวอย่างลูกน้ำยุงลายในพื้นที่ที่มีการแพร่ระบาดของโรคไข้เลือดออก ปี 2558 และ 2559  ได้แก่อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่, พะเยา, ลำปาง, เชียงราย และแพร่, อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน, อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน และอำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน นำลูกน้ำยุงลายในพื้นที่กลับมาเพาะเลี้ยงเพิ่มปริมาณในห้องทดลอง และใช้ลูกน้ำยุงลายรุ่นถัดไป ระยะที่ 4 ทำการทดสอบสารเทมีฟอสที่ความเข้มข้น 0.012 มิลลิกรัมต่อลิตร แปรผลตามเกณฑ์การทดสอบความไวต่อสารเคมีกำจัดแมลงขององค์การอนามัยโลก          ผลการศึกษาพบว่า พื้นที่ที่ลูกน้ำยุงลายบ้านมีความต้านทานต่อสารเทมีฟอสสูงต่อเนื่องในปี 2558-2559ได้แก่  จังหวัดน่าน (อัตราตาย 60 และ70)  พบว่าจังหวัดที่ยุงลายเคยมีความไวต่อสารเคมีเทมีฟอส ในปี 2558       (อัตราตาย 100)  แต่กลับพบว่ามีความต้านทานเกิดขึ้นในปี 2559 ได้แก่จังหวัดแม่ฮ่องสอนเชียงใหม่ ลำปาง (อัตราตาย 34, 40, 62) ส่วนจังหวัดที่ยุงลายบ้านมีระดับความต้านทานเปลี่ยนจากกำลังเริ่มต้านทานสารเคมี      เทมีฟอสเป็นต้านทานได้แก่แพร่ จังหวัดลำพูน และพะเยา มีจังหวัดเชียงรายแห่งเดียวที่พบว่ายุงลายมี        อัตราตายเพิ่มขึ้น จากร้อยละ 23 ในปี 2558 เป็นร้อยละ 99 ในปี 2559                การศึกษาครั้งนี้แสดงว่า แนวโน้มการต้านทานของลูกน้ำยุงลายบ้านต่อสารเคมีเทมีฟอสเพิ่มมากขึ้นจากปี 2558 รวม 6 จังหวัด  การเฝ้าระวังความต้านทานลูกน้ำยุงลายควรดำเนินการอย่างต่อเนื่องเพื่อเป็นข้อมูลนำไปสู่การเลือกใช้สารเคมีกำจัดลูกน้ำยุงลาย อย่างไรก็ตามมาตรการในการป้องกันควบคุมโรคไข้เลือดออกที่ดี  ทำได้ง่าย ประหยัด มีประสิทธิภาพ และปลอดภัย คือการลดและทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ของยุงลาย