ระดับความไวของยุงลายบ้าน Aedes (Stegomyia) aegypti ต่อสารเคมีกำจัดแมลงใน 8 จังหวัดภาคเหนือของประเทศไทย
คำสำคัญ:
ยุงลาย, ความไวต่อสารเคมี, สารเคมีกำจัดแมลง, ภาคเหนือของประเทศไทยบทคัดย่อ
ประเทศไทยมีการใช้สารเคมีกำจัดแมลงยาวนานมาหลายสิบปี ในการควบคุมแมลงทางสาธารณสุขและด้านการเกษตรก่อให้เกิดการต้านต่อสารเคมีอย่างกว้างขวาง ในการศึกษานี้ได้ทำการเก็บตัวอย่างยุงลายบ้านจาก 297 พื้นที่ ระหว่างปี 2550-2554 ใน 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบน เพื่อศึกษาระดับความไวของยุงต่อสารเคมีทั้งหมด 7 ชนิด คือ ดีดีที เพอร์มิทริน ไซฟลูทริน เดลต้าเมทริน โพรพร๊อกเซอร์ เฟนิโทรไธออน และมาลาไธออน ตามวิธีมาตรบานขององค์การอนามัยโลก ผลการศึกษาพบว่า ยุงลายบ้าน ร้อยละร้อย มีความต้านทานต่อสารเคมีดีดีที (69/69 พื้นที่) และยุงลายบ้านร้อยละ 63.6 (7/11 พื้นที่) และร้อยละร้อย (7/7 พื้นที่) ต้านทานต่อสารเคมีโพรพร๊อกเซอร์และเฟนิโทรไธออน ตามลำดับ พบว่ายุงลายบ้านมีการต้านทานต่อสารเคมีกลุ่มไพรีทรอยด์ ร้อยละ 75 (เพอร์มิทริน ไซฟลูทริน และเดลต้าเมทริน) อย่างไรก็ตาม พบว่ายุงลายบ้านร้อยละ 74 ของพื้นที่ศึกษายังมีความไวต่อสารเคมีมาลาไธออน กลุ่มออกาโนฟอสเฟส ในพื้นที่ที่ยุงต้านทานสารเคมีกลุ่มไพรีทรอยด์ แนะนำว่าควรเปลี่ยนมาใช้สารเคมีชนิดอื่นแทน หรือใช้วิธีการอื่นๆ ร่วมด้วยในการควบคุมยุงพาหะ เพื่อให้มีข้อมูลพื้นฐานของระดับการต้านทานของยุงลาย การศึกษาประเมินผลระดับความไวของยุงฯ ควรดำเนินการอย่างต่อเนื่อง ทั้งนี้ เพื่อเป็นข้อมูลในการพิจารณาสารเคมีกำจัดแมลงที่เหมาะสมในการควบคุมยุงให้มีประสิทธิภาพ
References
กองแก้ว ยะอูป, สมบูรณ์ เถาว์พันธุ์ฐ, ปานแก้ว รัตนศิลป์กัลชาญ, ลักษณา หลายทวีวัฒน์. การทดสอบความไวของยุงลายต่อสารเพอร์มิทรินและเดลตาเมทรินใน 14 จังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารสำนักงานป้องกันควบคุมโรคที่ 6 ขอนแก่น 2545; 10: 41-7.
บุญเสริม อ่วมอ่อง, สงคราม งามปฐม, มาโนช ศรีแก้ว. การศึกษาความไวของยุง Aedes aegypti ต่อสารเคมีกำจัดแมลงในภาคกลางของประเทศไทย. วารสารกระทรวงสาธารณสุข 2542; 18: 93-101.
วรรณภา สุวรรณเกิด, นันทวัน สุวรรณโชติ, ธรรม บุญติ. ระดับความไวของยุงลายต่อสารเคมีกำจัดแมลงในจังหวัดเชียงใหม่. วารสารสาธารณสุขล้านนา 2551, 4(3): 331-342.
Bang YH, Tonn RJ, Panural P. Insecticide susceptibility and resistance found in 14 strains of Aedes aegypti collected from Bangkok-Thonburi, Thailand. WHO/Vector Biol Control 1969; 69: 117.
Bathia ML and Notanada V. Malaria control demonstration project. Entomological report,Thailand. 1953.
Report of the Thai government WHO/UNICEF, SEA/MAL unpublished report to WHO, NewDelhi, India, 1953: 1-79.
Chareonviriyaphap T, Aum-aung B, Ratanatham S. Current insecticide resistance patterns in mosquito vectors in Thailand. Southeast Asian J Tropical Medicine Public Health
1999; 30: 184 - 94.
Chuaycharoensuk T, Juntarajumnong W, Boonyuan W, Bangs M, Akratanakul P, Thammapalo S, Jirakanjanakit N, Tanasinchayakul S, and Chareonviriyaphap T. Frequency of pyrethroid resistance in Aedes aegypti and Aedes albopictus (Diptera: Culicidae) in Thailand. J of Vector Ecology. 2011, 36 (1): 204 - 212.
Hemingway J, Insecticide resistance in malaria vectors: a new approach to an old subject.Parasitologia 1999; 41: 315 - 318.
Hemingway J, Boddington RG, and Harris J. Mechanism of insecticide resistance in Aedes aegypti (L.) (Diptera: Culicidae) from Puerto Rico. Bull ent Res. 1989, 79: 123 - 130.
Hemingway J, Hawkes NJ, Mc carroll L, and Ranson H. The molecular basis of insecticide Resistance in mosquitoes. Insect Biochemistry and Biology. 2004; 34: 653 – 665.
Hemingway J, and Karunaratne SHPP. Mosquito carboxylestereses a review of the molecular biology and biochemistry of a major insecticide resistance mechanism. Med Vet
Entomol. 1998; 12: 1-12.
Hemingway J, and Ranson H. Insecticide resistance in insect vectors of human disease. Annu.Rev. Entomol. 2000; 45: 317 - 319.
Jatanasen S and Mouchet J. Insecticide resistance among Aedes aegypti larvae in Bangkok.World Health Organization, WHO/Vector Control/66.222. 1967, PP21 .
Jirakanjanakit N, Rongnoparut, Saengtharatip S, Chareonviriyaphap T, Duchon S, Christian B et al . Insecticide susceptible/resistance status in Aedes (Stegomyia) aegypti and Aedes albopictus (Diptera: Culicidae) in Thailand during 2003-2005. J Econ Entomology 2007; 100 (2): 454 - 50.
Komalamisra N, Srisawat R, Phanbhuwong T, Oatwaree S. Insecticide susceptibility of the dengue vector, Aedes aegypti (L.) in Metropolitan Bangkok. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2011; 42 (4): 814 - 823.
Mogi M, Khambooruang C, Choochote W, Suwanpanit P. and Larvitrap. surveys of dengue vector mosquitoes in Chiang Mai, northern Thailand: seasonal shift in relative
abundance of Aedes albopictus and Aedes aegypti. Med Vet. Entomol 1988; 2: 319- 324.
Neely JM. Insecticide-resistance studies on Aedes aegypti in Thailand. Bull World Health Org.1966; 35: 91
Paeporn P, Supaphathom K, Wattanachai P, Sathantriphop S, Ya-umphan P, and Deesin V.Insecticide susceptibility of Aedes aegypti in different parts of Thailand. J Trop Med Parasitol. 2006; 29 (1): 1- 5.
Pimsamarn S, Sornpeng W, Akksilp S , Paeporn P, Limpawitthayakul M. Detection of insecticide resistance in Aedes aegypti to organophosphate and synthetic pyrethroid
compounds in the north-east of Thailand. Dengue Bulletin. 2009; 33: 194 - 202.
Ponlawat A, Scott JG and Harrington LC. Insecticide susceptibility of Aedes aegypti and Aedes albopictus across Thailand. J. Medical Entomology. 2005; 42 (5): 821–825.
Prapanthadara L, Promtet N, Koottathep S, Somboon P, Suwonkerd, W, Mc Carroll L,Hemingway J. Mechanism of DDtT and Permetrin resistance on Aedes aegypti from
Chiang Mai, Thailand. Dengue Bulletin, 2002; 26: 185-189.
Rueda LM. Pictorial key for the identification of mosquitoes (Diptera: Culicidae) associated with dengue virus transmission online edition Zootaxa. 2004; 589: 1- 60.
Scott TW, Chow E, Strickman E, Kittiyapong P, Wirtz RA, Lorenz LH, Wdman JD. Blood feeding patterns of Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) during a single gonotrophic
cycle using a historical technique. J Medical Entomology. 1993; 30: 922 - 927.
Somboon P, Prapanthadara L, and Suwonkerd W. Insecticide susceptibility test of Anopheles minimus. l., Aedes aegypti, Aedes albopictus, and Culex quinquefasciatus in northern Thailand. Southeast Asia J Trop Med Public Health. 2003; 34 (1): 87 – 93.
Suwonkerd W, Mongkalangkoon P, Parbaripai A, et al. The effect of host type on movement patterns of Aedes aegypti (Diptera : Culicidae) into and out of experimental huts in Thailand. J of Vector Ecology. 2006; 31(2): 311- 318.
Thanispong K, Achee NL, Bangs MJ, Grieco JP, Suwonkerd W, Prabaripai A, Chareonviriyaphap T. Irritancy and repellency behavioral responses of three strains of Aedes aegypti exposed to DDT and alpha-cypermethrin. J of Medical Entomology 2009; 46 (6): 1407-14.
Thavara U, Tawatsin A, Pengsakul T, Bhakdeenuanl P, Chan , Chanama S, Anantapreecha S, Molito C, Chompoosri J, Thammapalo S, Sawanpanyalert P, Siriyasatien P. Outbreak of chikungunya fever in Thailand and virus detection in field population of vector mosquitoes, Aedes aegypti (l.) and Aedes albopictus Skuse (Diptera: Culicidae).
Southeast Asian J of Trop Medicine and Public Health. 2009; 40 (5): 951- 962.
Tsuda Y, Suwonkerd W, Chawromp S, et al. Different spatial distribution of Aedes aegypti and Aedes albopictus along an urban-rural gradient and the relating environmental factors examined in three villages in northern Thailand. J Am Mos Control Assoc. 2006; 22 (2): 222-228.
World Health Organization (WHO). 1981. Instructions for determining the susceptibility or resistance of adult mosquitos to organochorine, organophoshate and carbamate
insecticidediagnostic test. WHO/VBC/81.806. Geneva, Switzerland 6 pp.
World Health Organization (WHO). 1998. Test procedure for insecticide resistance monitoring in malaria vector, bio-efficacy and persistence of insecticides on treated
surfaces. Document WHO/CDC/CPC/ MAL/1998: 98.12. Geneva, Switzerland.
World Health organization. Situation update of dengue in SEA region, Geneva: WHO, 2010.
World Health Organization (WHO). Manual on practical Entomology in Malaria. Part I and Part II. World Health Organization Geneva. 1975: pp. 191.
Yaichareon R, Kiatfuengfoo R, Charoenviriyaphap T and Rongnoparat P. Characterization of deltamethrin resistance in field populations of Aedes aegypti in Thailand. J Vector Ecology. 2005; 30 (1): 144-150.
บุญเสริม อ่วมอ่อง, สงคราม งามปฐม, มาโนช ศรีแก้ว. การศึกษาความไวของยุง Aedes aegypti ต่อสารเคมีกำจัดแมลงในภาคกลางของประเทศไทย. วารสารกระทรวงสาธารณสุข 2542; 18: 93-101.
วรรณภา สุวรรณเกิด, นันทวัน สุวรรณโชติ, ธรรม บุญติ. ระดับความไวของยุงลายต่อสารเคมีกำจัดแมลงในจังหวัดเชียงใหม่. วารสารสาธารณสุขล้านนา 2551, 4(3): 331-342.
Bang YH, Tonn RJ, Panural P. Insecticide susceptibility and resistance found in 14 strains of Aedes aegypti collected from Bangkok-Thonburi, Thailand. WHO/Vector Biol Control 1969; 69: 117.
Bathia ML and Notanada V. Malaria control demonstration project. Entomological report,Thailand. 1953.
Report of the Thai government WHO/UNICEF, SEA/MAL unpublished report to WHO, NewDelhi, India, 1953: 1-79.
Chareonviriyaphap T, Aum-aung B, Ratanatham S. Current insecticide resistance patterns in mosquito vectors in Thailand. Southeast Asian J Tropical Medicine Public Health
1999; 30: 184 - 94.
Chuaycharoensuk T, Juntarajumnong W, Boonyuan W, Bangs M, Akratanakul P, Thammapalo S, Jirakanjanakit N, Tanasinchayakul S, and Chareonviriyaphap T. Frequency of pyrethroid resistance in Aedes aegypti and Aedes albopictus (Diptera: Culicidae) in Thailand. J of Vector Ecology. 2011, 36 (1): 204 - 212.
Hemingway J, Insecticide resistance in malaria vectors: a new approach to an old subject.Parasitologia 1999; 41: 315 - 318.
Hemingway J, Boddington RG, and Harris J. Mechanism of insecticide resistance in Aedes aegypti (L.) (Diptera: Culicidae) from Puerto Rico. Bull ent Res. 1989, 79: 123 - 130.
Hemingway J, Hawkes NJ, Mc carroll L, and Ranson H. The molecular basis of insecticide Resistance in mosquitoes. Insect Biochemistry and Biology. 2004; 34: 653 – 665.
Hemingway J, and Karunaratne SHPP. Mosquito carboxylestereses a review of the molecular biology and biochemistry of a major insecticide resistance mechanism. Med Vet
Entomol. 1998; 12: 1-12.
Hemingway J, and Ranson H. Insecticide resistance in insect vectors of human disease. Annu.Rev. Entomol. 2000; 45: 317 - 319.
Jatanasen S and Mouchet J. Insecticide resistance among Aedes aegypti larvae in Bangkok.World Health Organization, WHO/Vector Control/66.222. 1967, PP21 .
Jirakanjanakit N, Rongnoparut, Saengtharatip S, Chareonviriyaphap T, Duchon S, Christian B et al . Insecticide susceptible/resistance status in Aedes (Stegomyia) aegypti and Aedes albopictus (Diptera: Culicidae) in Thailand during 2003-2005. J Econ Entomology 2007; 100 (2): 454 - 50.
Komalamisra N, Srisawat R, Phanbhuwong T, Oatwaree S. Insecticide susceptibility of the dengue vector, Aedes aegypti (L.) in Metropolitan Bangkok. Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2011; 42 (4): 814 - 823.
Mogi M, Khambooruang C, Choochote W, Suwanpanit P. and Larvitrap. surveys of dengue vector mosquitoes in Chiang Mai, northern Thailand: seasonal shift in relative
abundance of Aedes albopictus and Aedes aegypti. Med Vet. Entomol 1988; 2: 319- 324.
Neely JM. Insecticide-resistance studies on Aedes aegypti in Thailand. Bull World Health Org.1966; 35: 91
Paeporn P, Supaphathom K, Wattanachai P, Sathantriphop S, Ya-umphan P, and Deesin V.Insecticide susceptibility of Aedes aegypti in different parts of Thailand. J Trop Med Parasitol. 2006; 29 (1): 1- 5.
Pimsamarn S, Sornpeng W, Akksilp S , Paeporn P, Limpawitthayakul M. Detection of insecticide resistance in Aedes aegypti to organophosphate and synthetic pyrethroid
compounds in the north-east of Thailand. Dengue Bulletin. 2009; 33: 194 - 202.
Ponlawat A, Scott JG and Harrington LC. Insecticide susceptibility of Aedes aegypti and Aedes albopictus across Thailand. J. Medical Entomology. 2005; 42 (5): 821–825.
Prapanthadara L, Promtet N, Koottathep S, Somboon P, Suwonkerd, W, Mc Carroll L,Hemingway J. Mechanism of DDtT and Permetrin resistance on Aedes aegypti from
Chiang Mai, Thailand. Dengue Bulletin, 2002; 26: 185-189.
Rueda LM. Pictorial key for the identification of mosquitoes (Diptera: Culicidae) associated with dengue virus transmission online edition Zootaxa. 2004; 589: 1- 60.
Scott TW, Chow E, Strickman E, Kittiyapong P, Wirtz RA, Lorenz LH, Wdman JD. Blood feeding patterns of Aedes aegypti (Diptera: Culicidae) during a single gonotrophic
cycle using a historical technique. J Medical Entomology. 1993; 30: 922 - 927.
Somboon P, Prapanthadara L, and Suwonkerd W. Insecticide susceptibility test of Anopheles minimus. l., Aedes aegypti, Aedes albopictus, and Culex quinquefasciatus in northern Thailand. Southeast Asia J Trop Med Public Health. 2003; 34 (1): 87 – 93.
Suwonkerd W, Mongkalangkoon P, Parbaripai A, et al. The effect of host type on movement patterns of Aedes aegypti (Diptera : Culicidae) into and out of experimental huts in Thailand. J of Vector Ecology. 2006; 31(2): 311- 318.
Thanispong K, Achee NL, Bangs MJ, Grieco JP, Suwonkerd W, Prabaripai A, Chareonviriyaphap T. Irritancy and repellency behavioral responses of three strains of Aedes aegypti exposed to DDT and alpha-cypermethrin. J of Medical Entomology 2009; 46 (6): 1407-14.
Thavara U, Tawatsin A, Pengsakul T, Bhakdeenuanl P, Chan , Chanama S, Anantapreecha S, Molito C, Chompoosri J, Thammapalo S, Sawanpanyalert P, Siriyasatien P. Outbreak of chikungunya fever in Thailand and virus detection in field population of vector mosquitoes, Aedes aegypti (l.) and Aedes albopictus Skuse (Diptera: Culicidae).
Southeast Asian J of Trop Medicine and Public Health. 2009; 40 (5): 951- 962.
Tsuda Y, Suwonkerd W, Chawromp S, et al. Different spatial distribution of Aedes aegypti and Aedes albopictus along an urban-rural gradient and the relating environmental factors examined in three villages in northern Thailand. J Am Mos Control Assoc. 2006; 22 (2): 222-228.
World Health Organization (WHO). 1981. Instructions for determining the susceptibility or resistance of adult mosquitos to organochorine, organophoshate and carbamate
insecticidediagnostic test. WHO/VBC/81.806. Geneva, Switzerland 6 pp.
World Health Organization (WHO). 1998. Test procedure for insecticide resistance monitoring in malaria vector, bio-efficacy and persistence of insecticides on treated
surfaces. Document WHO/CDC/CPC/ MAL/1998: 98.12. Geneva, Switzerland.
World Health organization. Situation update of dengue in SEA region, Geneva: WHO, 2010.
World Health Organization (WHO). Manual on practical Entomology in Malaria. Part I and Part II. World Health Organization Geneva. 1975: pp. 191.
Yaichareon R, Kiatfuengfoo R, Charoenviriyaphap T and Rongnoparat P. Characterization of deltamethrin resistance in field populations of Aedes aegypti in Thailand. J Vector Ecology. 2005; 30 (1): 144-150.
Downloads
เผยแพร่แล้ว
2019-03-25
ฉบับ
บท
บทความวิชาการทั่วไป
