ความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมทางกาย การรับรู้แรงสนับสนุนทางสังคม และความเหนื่อยล้าในผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอด

บทคัดย่อ

บทนำ ความเหนื่อยล้าเป็นความรู้สึกไม่มีแรงทั่วร่างกายที่ไม่หายด้วยการพักผ่อน ส่งผลต่อ สมรรถภาพทางกาย ความจำ สมาธิ อารมณ์ และความสามารถในการเข้าสังคม และเป็นอาการหนึ่ง ที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยโรคมะเร็งปอดโดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้สูงอายุ ซึ่งมีความเปราะบาง โดยอาการเหนื่อยล้าเป็นอาการที่นำสู่การมีกิจกรรมทางกายลดลง ซึ่งกิจกรรมทางกายในผู้สูงอายุมีความสำคัญต่อกิจวัตร ในชีวิตประจำวันและคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ นอกจากนี้กิจกรรมทางกายยังเป็นสิ่งสำคัญในการรักษาสุขภาพโดยรวมและการไม่พึ่งพิงของผู้สูงอายุ อย่างไรก็ตามความเหนื่อยล้าอาจลดทอนความสามารถในการเข้าร่วมกิจกรรมที่ส่งเสริมสุขภาวะด้านร่างกายและจิตใจได้อย่างมาก นอกจากผลกระทบทางร่างกายแล้ว ความเหนื่อยล้ายังเกี่ยวข้องกับผลกระทบทางจิตใจหลายรูปแบบ ซึ่งอาจทำให้เกิดปัญหา ด้านการรับรู้ การคิด และการประมวลผลข้อมูลได้ นอกจากนี้ยังอาจทำให้การมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคมลดลง และอาจส่งผลให้เกิดความรู้สึกโดดเดี่ยวและเหงา หากไม่ได้รับการแก้ไข สถานการณ์นี้อาจนำไปสู่ภาวะซึมเศร้า ซึ่งเป็นความเสี่ยงด้านสุขภาพที่สำคัญสำหรับผู้สูงอายุ การสนับสนุนทางสังคมมีบทบาทสำคัญ ในการป้องกันภาวะซึมเศร้าในผู้สูงอายุ การรับรู้แรงสนับสนุนจากเพื่อนสนิท คนใกล้ชิด และสมาชิก ในครอบครัวเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากมีความสัมพันธ์โดยตรงกับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ เมื่อผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอดรู้สึกว่ามีเครือข่ายการสนับสนุนทางสังคมที่เข้มแข็ง มักจะมีสุขภาพจิตที่ดีขึ้นและความเหนื่อยล้าลดลง โดยทั้งสองปัจจัยจะช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตโดยรวมของผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอดได้ 

วัตถุประสงค์การวิจัย การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาระดับความเหนื่อยล้าในผู้สูงอายุ โรคมะเร็งปอด และ 2) ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมทางกายและแรงสนับสนุนทางสังคมกับ ระดับความเหนื่อยล้า ในผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอด 

การออกแบบการวิจัย การวิจัยนี้เป็นเชิงพรรณนาวิเคราะห์ความสัมพันธ์ตามกรอบแนวคิด ความเหนื่อยล้าของไปเปอร์ ซึ่งให้ความเข้าใจอย่างเป็นองค์รวมเกี่ยวกับความเหนื่อยล้าที่เกี่ยวข้องกับโรคมะเร็งโดยเชื่อมโยงกับมิติด้านร่างกายและจิตใจ ซึ่งส่งผลให้ความสามารถในการทำงานลดลง การทำกิจกรรมทางกายลดลง ย่อมมีความสัมพันธ์กับความเหนื่อยล้ารุนแรง ในขณะเดียวกัน ความเหนื่อยล้าน้อย จะสามารถปฏิบัติกิจกรรมทางกายได้มากขึ้น ส่วนของจิตใจ การรับรู้แรงสนับสนุนทางสังคมที่มาก ความเสี่ยงต่อการโรคซึมเศร้าน้อยลง เป็นผลสืบเนื่องให้ความเหนื่อยล้าลดลง

วิธีดำเนินการวิจัย กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้ที่เป็นโรคมะเร็งปอดอายุ 60 ปีขึ้นไป จำนวน 78 คน ที่ เข้ารับบริการผู้ป่วยนอกที่สถาบันมะเร็งแห่งชาติ กรุงเทพมหานคร ระหว่างเดือนกรกฎาคม – พฤศจิกายน 2565 คัดเลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง ตามเกณฑ์คัดเข้า ดังนี้ 1) ได้รับการวินิจฉัยจากแพทย์ ว่าเป็นโรคมะเร็งปอด และอยู่ระหว่างการรักษาด้วยยาเคมีบำบัด หรือ การฉายแสง หรือ การรักษาแบบประคับประคอง 2) มีความสามารถในการสื่อสารและเข้าใจภาษาไทยได้ดี และ 3) ไม่มีประวัติ หรือไม่มีภาวะพร่องการรู้คิด คัดกรองโดยใช้แบบประเมิน 6 cognitive impairment test (6 CIT) ฉบับภาษาไทย ได้คะแนนน้อยกว่า 8 คะแนน กำหนดขนาดตัวอย่างโดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูป G*power โดยกำหนดอำนาจในการทดสอบ = .80 ค่านัยสำคัญทางสถิติ (α) =.05 ขนาดอิทธิพล เท่ากับ .411 ได้ตัวอย่าง 70 คน ผู้วิจัยเพิ่มขนาดตัวอย่างอีกร้อยละ 10 โดยประมาณ ในกรณีที่ข้อมูลไม่ครบถ้วนสมบูรณ์ การศึกษาครั้งนี้จึงมีจำนวนตัวอย่าง 78 คน เครื่องมือวิจัยประกอบด้วย แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคล แบบประเมินความเหนื่อยล้าไปเปอร์ที่ดัดแปลงและแปลเป็นภาษาไทย แบบประเมินกิจกรรม ทางกายระดับสากล และแบบประเมินการรับรู้การสนับสนุนทางสังคมแบบพหุมิติ เก็บรวบรวมข้อมูล โดยการสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้างวิเคราะห์ข้อมูลโดยสถิติบรรยาย และสถิติสหสัมพันธ์แบบสเปียร์แมน

ผลการวิจัย กลุ่มตัวอย่างมีอายุเฉลี่ย 68 ปี (SD = 5.35) มีสถานภาพสมรสคู่ (ร้อยละ 73.1) ครึ่งหนึ่งจบการศึกษาในระดับประถมศึกษา (ร้อยละ 50) ส่วนใหญ่อาศัยอยู่กับครอบครัว (ร้อยละ 96.2) และมีรายได้ต่อเดือนเพียงพอ (ร้อยละ 93.6) มากกว่าครึ่งมีโรคประจำตัว (ร้อยละ 53.8) และได้รับการวินิจฉัยด้วยโรคมะเร็งปอดระยะที่ 4 (ร้อยละ 55.1) และได้รับการรักษาแบบรับยาเคมีบำบัดและ การฉายแสง ร้อยละ 37.2 กลุ่มตัวอย่างมีความเหนื่อยล้าระดับต่ำ คะแนนเฉลี่ย 3.53 (SD = 1.55) กิจกรรม ทางกายมีความสัมพันธ์ทางลบกับระดับความเหนื่อยล้าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (r = -.242, p < .05) ในขณะที่การรับรู้แรงสนับสนุนทางสังคมไม่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติกับระดับความเหนื่อยล้า (r = -.103, p > .05)

ข้อเสนอแนะ ผลการศึกษาครั้งนี้สามารถใช้เป็นแนวทางให้บุคลากรทางสุขภาพได้เข้าใจถึงความสำคัญในการประเมินความเหนื่อยล้าและกิจกรรมทางกายในผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอด เพื่อช่วยในการวางแผน แนวทางการดูแลจัดการความเหนื่อยล้าและกิจกรรมทางกายในผู้สูงอายุโรคมะเร็งปอด