ปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพที่ทำนายการควบคุมโรคหืดของผู้ป่วยโรคหืด

บทคัดย่อ

บทนำ แม้ว่าแนวทางการรักษาโรคหืดและยามีประสิทธิภาพเพิ่มมากขึ้น แต่พบว่าอัตราการ ควบคุมโรคหืดได้ยังอยู่ในระดับต่ำ ผู้ป่วยต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลและห้องฉุกเฉินจากอาการหอบกำเริบ ซึ่งเป้าหมายของการควบคุมโรคหืดที่สำคัญ คือ การเข้ารับการรักษาในห้องฉุกเฉินและโรงพยาบาล จากหืดกำเริบเฉียบพลันลดลง รวมถึงการมีคุณภาพชีวิตที่ดี ดังนั้นการศึกษาปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพ ที่ทำนายการควบคุมโรคหืด จะทำให้มีแนวทางในการควบคุมโรคหืดทั้งระยะสั้นและระยะยาวของผู้ป่วย ได้อย่างมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น 

วัตถุประสงค์ของการวิจัย การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัจจัยทำนายการควบคุมโรคของผู้ป่วยโรคหืด ได้แก่ ความเพียงพอของรายได้ ความรอบรู้ด้านสุขภาพ สิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงต่อ การกำเริบของโรคหืด ความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด ความกลัวอาการของโรคหืด และอุปสรรคในการมารับการรักษา 

การออกแบบการวิจัย การศึกษาเชิงพรรณนาแบบตัดขวาง โดยใช้แนวคิดปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพ มาเป็นกรอบแนวคิดของการศึกษา ที่กล่าวว่าการควบคุมโรคของบุคคลไม่ได้เกิดจากเพียงปัจจัย ระดับบุคคล พันธุกรรม สรีรวิทยา หรือพฤติกรรมเท่านั้น แต่อาจเกิดจากปัจจัยสังคมและสิ่งแวดล้อมที่บุคคลดำเนินชีวิตอยู่เช่นกัน และปัจจัยสังคมกำหนดสุขภาพดังกล่าว อาจส่งผลต่อผลลัพธ์และความเป็นธรรม ด้านสุขภาพของบุคคลที่แตกต่างกัน 

วิธีดำเนินการวิจัย กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ป่วยโรคหืดที่มารับการตรวจที่แผนกผู้ป่วยนอกอายุรกรรม โรงพยาบาลตติยภูมิแห่งหนึ่งในกรุงเทพมหานคร ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ ถึงเมษายน พ.ศ. 2567 จำนวน 130 คน กำหนดขนาดตัวอย่างตามหลักการวิเคราะห์อำนาจการทดสอบ โดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูป G*power สำหรับสถิติการวิเคราะห์ถดถอยลอจิสติก กำหนดระดับนัยสำคัญเท่ากับ .05 อำนาจการทดสอบ เท่ากับ .80 ค่า odds ratio เท่ากับ 3.64 จากงานวิจัยที่ผ่านมาที่ศึกษาความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ ชนิดสูดกับผลการควบคุมโรคทางคลินิกในผู้ป่วยโรคหืด เลือกแบบเฉพาะเจาะจงโดยมีเกณฑ์การคัดเข้า คือ 1) อายุ 20 ปีขึ้นไป และ 2) ได้รับการวินิจฉัยโรคหืดและได้รับยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูดอย่างน้อย 3 เดือน เครื่องมือวิจัยประกอบด้วย แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคลและประวัติการเจ็บป่วย แบบประเมิน ความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด แบบประเมินสิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงต่อการกำเริบของโรคหืด แบบประเมินอุปสรรคในการมารับการรักษา แบบประเมินความกลัวอาการของโรคหืด แบบประเมิน ความรอบรู้ด้านสุขภาพ และแบบประเมินการควบคุมอาการของโรคหืด (GINA guideline 2023) โดยตรวจสอบคุณภาพของเครื่องมือด้วยการวิเคราะห์ความเชื่อมั่นของเครื่องมือ ได้ค่าสัมประสิทธิ์แอลฟา ครอนบาคของแบบประเมินความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด แบบประเมินสิ่งแวดล้อม ที่เสี่ยงต่อการกำเริบของโรคหืด แบบประเมินอุปสรรคในการมารับการรักษา และแบบประเมินความกลัว อาการของโรคหืด เท่ากับ .83 .71 .75 และ .87 ตามลำดับ และการวิเคราะห์ความเที่ยงของคูเดอร์ ริชาร์ดสัน-20 ของแบบประเมินความรอบรู้ด้านสุขภาพฉบับย่อ และแบบประเมินการควบคุมอาการของโรคหืด ได้เท่ากับ .87 และ .83 ตามลำดับ เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการตอบแบบสอบถามด้วยตนเอง วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนาและสถิติถดถอยลอจิสติก

ผลการวิจัย กลุ่มตัวอย่างมากกว่าครึ่งอายุ 60 – 79 ปี (ร้อยละ 56.10) เป็นเพศหญิง (ร้อยละ 66.90) น้อยกว่าครึ่งของกลุ่มตัวอย่าง (ร้อยละ 39.20) มีรายได้เฉลี่ยต่อเดือนน้อยกว่า 10,000 บาท ในขณะที่ร้อยละ 43.10 มีรายได้ไม่เพียงพอ ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการควบคุมโรคหืด ได้แก่ สิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงต่อการกำเริบของโรคหืด (c2 = 20.615, p < .001) ความร่วมมือในการใช้ยา คอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด (c2 = 16.830, p < .001) ความกลัวอาการของโรคหืด (c2 = 14.282, p < .001) และอุปสรรคในการมารับการรักษา (c2 = 13.593, p < .001) โดยสิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงต่อการกำเริบของโรคหืด และความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูดสามารถทำนายการควบคุมโรคหืด อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (OR = 7.08, 95%CI = 2.27, 22.08, p < .001 และ OR = 13.15, 95%CI = 2.21, 78.18, p = .005 ตามลำดับ)

ข้อเสนอแนะ จากผลการศึกษาครั้งนี้ พยาบาลควรให้ความสำคัญกับการประเมินด้านสิ่งแวดล้อม และความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด เพื่อให้ผู้ป่วยโรคหืดสามารถปฏิบัติตัวในการหลีกเลี่ยงสิ่งแวดล้อมที่เสี่ยงได้ และส่งเสริมให้เกิดความร่วมมือในการใช้ยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ชนิดสูด