การสร้างเสริมสุขภาพช่องปากและพัฒนานวัตกรรม การดูแลสุขภาพช่องปากของชมรมผู้สูงอายุ บ้านหนองหิน ตำบลศิลา อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น

บทคัดย่อ

          การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เพื่อศึกษา ผลการจัดกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพ ช่องปากด้วยตนเองของชมรมผู้สูงอายุ บ้านหนองหิน ตำบลศิลา อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น โดยมุ่งเน้นการ พัฒนาศักยภาพและจัดการเรียนรู้แก่แกนนำผู้สูงอายุ ให้มีส่วนร่วมในการวางแผน ปฏิบัติการ ติดตามประเมินผล และเรียนรู้จากการปฏิบัติ จนนำไปสู่ การปรับปรุงหรือพัฒนากิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมผู้สูงอายุ ใช้ระยะเวลาในการศึกษาจากเดือนตุลาคม 2550 - กันยายน 2551 เก็บข้อมูล โดยศึกษาจากข้อมูลทุติยภูมิ การสัมภาษณ์ การสนทนากลุ่ม การสังเกตแบบมี ส่วนร่วม และการตรวจสุขภาพช่องปาก วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา และใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการศึกษาสรุปได้ดังนี้

          1. แกนนำผู้สูงอายุสามารถดำเนินกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพช่องปาก ได้ตามแผนคือ การตรวจสุขภาพช่องปากและให้คำแนะนำแก้ผู้สูงอายุตามครัวเรือน นอกจากนี้ในระหว่างดำเนินการ ยังได้พัฒนากิจกรรมขึ้นตามปัญหา และความต้องการของผู้สูงอายุ ได้แก่ การส่งต่อผู้สูงอายุที่ไม่มีฟัน เข้าโครงการฟันเทียมพระราชทาน การให้ความรู้ทางหอกระจายข่าว จัดตั้งกองทุนแปรงสีฟันยาสีฟันสำหรับผู้สูงอายุ และการออกกำลังกาย สำหรับผู้สูงอายุ รวมทั้งได้พัฒนานวตกรรมเพื่อการส่งเสริมสุขภาพ ช่องปากด้วยภูมิปัญญาท้องถิ่น คือ เพลงส่งเสริมสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ โดยใช้ดนตรีพื้นบ้านอีสาน

          2. ความคิดเห็นของผู้สูงอายุเกี่ยวกับการดำเนินงานของแกนนำ ผู้สูงอายุ พบว่า ผู้สูงอายุร้อยละ 98.0 ได้รับความรู้จากแกนนำ โดยเรื่องที่ได้ รับความรู้มากที่สุดได้แก่ การแปรงฟัน การใช้ไม้จิ้มฟัน และการดูแลฟันเทียม ร้อยละ 74.1, 20.7 และ 17.2 ตามลำดับ ส่วนผลที่ได้รับจากการดำเนิน งานของแกนนำ ผู้สูงอายุเห็นว่าตนเองมีความรู้เพิ่มขึ้นและใส่ใจในการดูแล สุขภาพช่องปากมากขึ้นเท่ากันคือ ร้อยละ 90.0 และได้รับบริการสุขภาพ ช่องปากมากขึ้น 86.0

          3. ผลการจัดกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพช่องปาก จากการประเมินโดยแกนนำผู้สูงอายุ พบว่า ผู้สูงอายุ ส่วนใหญ่มีพฤติกรรมการดูแลสุขภาพช่องปากดีขึ้น คือ มีการแปรงฟันอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง แปรงฟันก่อนนอน ทุกวัน แปรงฟันถูกวิธี และใช้แปรงสีฟันขนนุ่มเพิ่มขึ้น ส่วนในรายที่ใส่ฟันเทียมพบว่า มีการถอดฟันเทียม ทำความสะอาดหลังรับประทานอาหาร และถอดฟัน เทียมแช่น้ำก่อนนอนเพิ่มขึ้น สำหรับสภาวะช่องปาก ของผู้สูงอายุ จากการประเมินโดยแกนนำผู้สูงอายุ พบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่มีสภาวะช่องปากดีขึ้น มีปัญหา ในช่องปากลดลง สภาวะฟันผุ ฟันโยก และการมีหินปูน ลดลง และจากการประเมินโดยผู้ศึกษาเปรียบเทียบกับผลการศึกษาในปีงบประมาณ 2550 พบว่า ผู้สูงอายุมี ปัญหาในช่องปากลดลงจากร้อยละ 56.9 เป็นร้อยละ 39.7 สภาวะเหงือกอักเสบและมีหินปูน ลดลงจาก ร้อยละ 80.8 เป็นร้อยละ 62.1 การมีฟันโยกลดลงจากร้อย ละ 26.9 เป็นร้อยละ 19.0 ส่วนสภาวะฟันผุลดลงเพียง เล็กน้อย จากร้อยละ 51.9 เป็นร้อยละ 51.7