ประสิทธิผลของหลักสูตรอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขเรือนจำในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง

บทคัดย่อ

บทนำ โรคไม่ติดต่อเรื้อรังโดยเฉพาะโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงเป็นปัญหาด้านสุขภาพ ที่สำคัญในเรือนจำและมีความชุกที่เพิ่มขึ้น ชี้ให้เห็นว่าอัตราการเพิ่มขึ้นของผู้เป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ในกลุ่มผู้ต้องขังมีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องเช่นเดียวกับประชากรทั่วไปภายนอกเรือนจำ ส่งผลให้ความต้องการด้านการดูแลสุขภาพเพิ่มมากขึ้นด้วยเช่นกัน ในขณะที่จำนวนบุคลากรทางการแพทย์ ในเรือนจำมีอยู่อย่างจำกัด ด้วยข้อจำกัดนี้การพึ่งพาบุคลากรทางการแพทย์อย่างเดียวจึงไม่เพียงพอ ต่อการดูแลผู้เป็นโรคไม่ติดต่อเรื้อรังที่มีจำนวนมากได้อย่างทั่วถึงและต่อเนื่อง กรมราชทัณฑ์จึงได้ดำเนินนโยบายในการพัฒนาระบบดูแลสุขภาพผ่านการฝึกอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขเรือนจำ (อสรจ.) เพื่อให้ผู้ที่ผ่านการอบรมสามารถทำหน้าที่ช่วยเหลือเจ้าหน้าที่ในการดูแลสุขภาพชั้นพื้นฐานแก่ผู้ต้องขังด้วยกันโดยเฉพาะผู้ที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงให้สามารถดูแลตนเอง มีพฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสม และลดความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกช้อน อสรจ. จึงเป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญ ในการส่งเสริมสุขภาพที่ยั่งยืนภายได้ข้อจำกัดด้านทรัพยากร 

วัตถุประสงค์การวิจัย การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประสิทธิผลของหลักสูตรอบรม อสรจ. ในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงโดยเปรียบเทียบความรู้เรื่องโรค ทักษะ คุณค่าและทัศนคติต่อบทบาทของ อสรจ. ในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูงก่อนและหลังการอบรม 

การออกแบบวิจัย การวิจัยเชิงกึ่งทดลองแบบหนึ่งกลุ่มวัดผลก่อนและหลังการทดลอง ผู้วิจัย ได้พัฒนาหลักสูตรอบรม อสรจ. นี้ขึ้น ภายใต้ข้อกำหนดของเรือนจำ และประยุกต์ใช้แบบจำลองการเรียนรู้ เชิงประสบการณ์ของโคล์บ (Kolb's Model) ซึ่งเป็นกระบวนการสร้างความรู้ผ่านประสบการณ์เดิม การสะท้อนความคิด และการสรุปความคิดรวบยอดนำไปสู่การนำไปปฏิบัติร่วมกับการผสมผสาน แนวทางการอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ที่มีอยู่ในปัจจุบันโดยปรับให้เหมาะสม กับบริบทของเรือนจำ หลักสูตรการอบรมนี้มีจำนวน 75 ชั่วโมง ประกอบด้วยภาคทฤษฎีจำนวน 15 ชั่วโมง และภาคปฏิบัติจำนวน 60 ชั่วโมง มี 4 กิจกรรม ดังนี้ 1) กิจกรรมที่ 1 "ประสบการณ์สอนให้รู้" 2) กิจกรรมที่ 2 "สะท้อนรู้ สู่ความเข้าใจ" 3) กิจกรรมที่ 3 "สรุปความคิด เพื่อชีวิตที่ดีกว่า" และ 4) กิจกรรมที่ 4 "ลงมือปฏิบัติเพื่อพัฒนาความเก่ง"

วิธีดำเนินการวิจัย กลุ่มตัวอย่าง เป็นผู้ต้องขังที่ผ่านการอบรมหลักสูตรฝึกอบรม อสรจ. ระหว่างปี พ.ศ.2563-2566 จำนวน 27 คน ในเรือนจำแห่งหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ คำนวณขนาดตัวอย่าง โดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูป G* Power ทำกาการสุ่มกลุ่มตัวอย่างแบบแบ่งชั้น ตามหน้าที่การปฏิบัติงานของ อสรจ. ในการให้บริการสุขภาพในแดนต่าง ๆ ของเรือนจำ เก็บรวบรวมข้อมูอมูลระหว่างเดือนมีนาคม ถึง เดือนเมษายน พ.ศ. 2568 เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยประกอบด้วย 2 ชุด ได้แก่ 1) เครื่องมือที่ใช้ในการอบรม คือ หลักสูตรอบรมอาสาสมัครสาธารณสุขเรือนจำ (อสรจ.) ในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวาน และโรคความดันโลหิตสูง และ 2) เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล ได้แก่ (1) แบบประเมินความรู้เรื่องโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง และการสื่อสารด้านสุขภาพ (2) แบบบประเมินทักษะ ในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง และ (3) แบบประเมินคุณค่าและ ทัศนคติต่อบทบาทของ อสรจ. ในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง คุณภาพของเครื่องมือทั้งสองชุดผ่านการตรวจสอบโดยผู้ทรงคุณวุฒิ ได้ค่าดัชนีความตรงเชิงเนื้อหาของหลักสูตรฯ เท่ากับ 1.00 และค่าดัชนีความตรงเชิงเนื้อหาของแบบประเมินความรู้ฯ แบบประเมินทักษะฯ และ แบบประเมินคุณค่าฯ เท่ากับ .97 ค่าความเชื่อมั่นของแบบประเมินความรู้ฯ ใช้สูตรคูเดอร์ริชาร์ดสัน (KR-20) เท่ากับ .76 แบประเมินทักษะ และแบบประเมินคุณค่าฯ หาค่าสัมประสิทธิ์แอลฟาของครอนบาค เท่ากับ .89 และ 71 ตามลำดับ วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา และสถิติการทดสอบทีแบบคู่

ผลการวิจัย กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เป็นเพศชาย (ร้อยละ 92.6) มีอายุเฉลี่ย 35 ปี SD=6.81) ส่วนใหญ่มีการศึกษาระดับมัธยมศึกษา (ร้อยละ 77.7) ระยะเวลาการปฏิบัติงานในฐานะ อสรจ. พบว่า มากกว่าครึ่งหนึ่งมีประสบการณ์ 2 ปีขึ้นไป (ร้อยละ 55.6) เคยได้รับการอบรมเกี่ยวกับการดูแลผู้เป็นโรคเบาหวานและโรคความดันโลหิตสูง เพียงร้อยละ 37 และ อสรจ. ส่วนใหญ่เคยมีประสบการณ์ ในการดูแลผู้เป็นโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงมาก่อนเข้าไปอยู่ในเรือนจำ (ร้อยละ 66.7) ภายหลัง การอบรมกลุ่มตัวอย่างมีคะแนนเฉลี่ยด้านความรู้ (M = 17.85, SD = 1.40) สูงกว่าก่อนการอบรม (M = 13.48, SD = 2.20) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (t = -9.034,p <.001) คะแนนเฉลี่ยด้านทักษะ ในการดูแลฯ (M = 17.66, SD = 1.70) สูงกว่าก่อนการอบรม (M = 13.07, SD = 1.54) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (t = -10.339,p < <.001) และคะแนนเฉลี่ยด้านคุณค่าและทัศนคติต่อบทบาท อสรจ. หลังการอบรม (M = 3.54, SD=0.28) สูงกว่าก่อนการอบรม (M = 3.04,SD =0.39) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (t= = 5.105,p < .001)

ข้อเสนอแนะ ผลการวิจัยชี้ให้เห็นว่าหลักสูตรนี้สามารถใช้เป็นต้นแบบในการอบรมอาสาสมัคร สาธารณสุขเรือนจำ (อสรจ.) เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะในการดูแลผู้ต้องขังที่เป็นโรคเบาหวานและ โรคความดันโลหิตสูง ทั้งบทบาทเชิงรุกและการให้การสนับสนุนบุคลากรทางการแพทย์ โดยเฉพาะในเรือนจำที่มีบริบทและโครงสร้างใกล้เคียงกัน