แนวทางการดำเนินงานเพื่อส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในชุมชนไทย: การทบทวนวรรณกรรมอย่างเป็นระบบ (พ.ศ. 2548–2567)
คำสำคัญ:
โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง, การส่งเสริมสุขภาพ, การป้องกันโรค, ชุมชน, การทบทวนอย่างเป็นระบบบทคัดย่อ
โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) เช่น เบาหวาน ความดันโลหิตสูง และโรคหลอดเลือดสมอง เป็นสาเหตุสำคัญของภาระโรคในประเทศไทย การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคในระดับชุมชนเป็นกลยุทธ์หลักที่มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง อย่างไรก็ตาม ยังขาดการรวบรวมองค์ความรู้ในลักษณะเป็นระบบการศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทบทวนวรรณกรรมภาษาไทยอย่างเป็นระบบเกี่ยวกับรูปแบบการดำเนินงานด้านการส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในชุมชนของประเทศไทย ระหว่าง พ.ศ. 2548–2567 เพื่อจัดกลุ่มรูปแบบการดำเนินงานและเสนอข้อเสนอเชิงนโยบายวิธีการศึกษาใช้แนวทาง PRISMA 2020 โดยสืบค้นข้อมูลจากฐาน ThaiJo, TCI1 และ TCI2 ครอบคลุมบทความวิจัยภาษาไทยฉบับเต็มที่ตีพิมพ์ในช่วงเวลาดังกล่าว ใช้เกณฑ์คัดเลือกบทความที่ดำเนินงานในชุมชนเกี่ยวกับ NCDs ผลการคัดเลือกแสดงในรูปแบบ PRISMA Flow Diagram และวิเคราะห์เชิงเนื้อหา
ผลการศึกษาพบงานวิจัยที่เข้าเกณฑ์จำนวน 229 ฉบับ สามารถจำแนกรูปแบบการดำเนินงานได้ 4 ประเภท ได้แก่ (1) การมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชน (2) การเสริมสร้างพฤติกรรมสุขภาพ (3) การจัดการตนเองและการเสริมพลังอำนาจ และ (4) การพัฒนาระบบบริการสุขภาพระดับท้องถิ่น โดยแต่ละรูปแบบมีความสอดคล้องกับบริบทพื้นที่ และส่งผลต่อพฤติกรรมสุขภาพ ตัวชี้วัดชีวภาพ และความยั่งยืนของระบบสุขภาพชุมชนการจัดกลุ่มแนวทางเหล่านี้สามารถใช้เป็นฐานข้อมูลเชิงประจักษ์ในการพัฒนาแนวทางปฏิบัติและนโยบายสาธารณสุขในอนาคต โดยเน้นการบูรณาการกลไกชุมชน ครอบครัว อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และระบบบริการสุขภาพในระดับท้องถิ่นเพื่อเสริมสร้างสุขภาวะที่ยั่งยืน
เอกสารอ้างอิง
สำนักงานพัฒนานโยบายสุขภาพระหว่างประเทศ. รายงานสถานการณ์โรคไม่ติดต่อเรื้อรังในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: กระทรวงสาธารณสุข; 2563. เข้าถึงได้จาก: https://ihppthaigov.net/wp-content/uploads/2021/01/NCD_report2020_final_221263.pdf
World Health Organization. Noncommunicable diseases country profiles 2018. Geneva: WHO; 2018. Retrieved from: https://www.who.int/publications/i/item/9789241514620
Page MJ, McKenzie JE, Bossuyt PM, et al. The PRISMA 2020 statement: an updated guideline for reporting systematic reviews. BMJ 2021;372:n71. doi:10.1136/bmj.n71
สมเกียรติ ทองเล็ก, รัตนชัย เพ็ชรสมบัติ, จำเนียร สุวรรณชาติ. การพัฒนารูปแบบการดูแลผู้สูงอายุที่เป็นโรคเบาหวานชนิดที่ 2 โดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วมของครอบครัวและชุมชน อำเภอวังสมบูรณ์ จังหวัดสระแก้ว. วารสารสุขภาพและสิ่งแวดล้อมศึกษา. 2566;8(4):964–973. เข้าถึงได้จาก: https://so06.tci-thaijo.org/index.php/hej/article/view/269941
เอกวุฒิ แตงดารา, วราภรณ์ โชติชีวเกษม, ประไพ พรไธสงค์, พัชรินทร์ สิรสุนทร, วัชรพล พุทธรักษา. การจัดการระบบสุขภาพต่อกลุ่มเสี่ยงโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงโดยทีมครูฝึกสุขภาพระดับอำเภอ: กรณีศึกษา อำเภอโกสัมพีนคร จังหวัดกำแพงเพชร. สักทอง: วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์. 2563;26(3):143–158. เข้าถึงได้จาก: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/jrhi/article/view/260593
ไพรวัลย์ โคตรตะ, อมรรัตน์ นธะสนธิ์, อรอุมา แก้วเกิด. การพัฒนารูปแบบการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคอาหารเพื่อป้องกันโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในวัยผู้ใหญ่ที่มีภาวะน้ำหนักตัวเกินและโรคอ้วน. วารสารศูนย์อนามัยที่ 9. 2565;16(3):1–15. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/RHPC9Journal/article/view/258472
มณฑิชา รักศิลป์, สมรัก ครองยุทธ, ทศา ชัยวรรณวรรต, สรวิชญ์ เหล่าดรุณ. ผลของการใช้โปรแกรมการสร้างเสริมสุขภาพของผู้สูงอายุต่อความรู้ และพฤติกรรมด้านการดูแลสุขภาพเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนของผู้สูงอายุกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในอำเภอน้ำขุ่น จังหวัดอุบลราชธานี. วารสารสาธารณสุขและสุขภาพศึกษา. 2567;4(3):22–35. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/tjphe/article/view/266332
ณรงค์กร ชัยวงศ์, ณิชาภัทร พรหมหิตา, ชญานิษฐ์ อุบลโต. ผลของโปรแกรมการส่งเสริมการจัดการตนเองโดยประยุกต์ทฤษฎีแรงจูงใจเพื่อการป้องกันและควบคุมโรคเบาหวานในผู้สูงอายุ. วารสารพยาบาลทหารบก. 2567;25(1):111–121. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/RHPC9Journal/article/view/268410
สุชาดา สวนนุ่ม, วิภาพร สิทธิสาตร์, ธิติรัตน์ ราศิริ. ผลของโปรแกรมการเสริมสร้างพลังอำนาจต่อพฤติกรรมสุขภาพและระดับความดันโลหิตในกลุ่มสงสัยป่วยโรคความดันโลหิตสูง ในพื้นที่รับผิดชอบของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านเสาหิน ตำบลวัดพริก อำเภอเมือง จังหวัดพิษณุโลก. วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี สุพรรณบุรี. 2566;6(1):29–41. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/SNC/article/view/263749
เชิดชาย งามหอม. การพัฒนารูปแบบการดูแลสุขภาพอย่างต่อเนื่องสำหรับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองกลุ่มติดบ้าน ติดเตียง ในเขตอำเภอทุ่งฝน จังหวัดอุดรธานี. วารสารมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี. 2566;12(2):67–81. เข้าถึงได้จาก: https://so06.tci-thaijo.org/index.php/hsudru/article/view/269506
พัฒนา เศรษฐวัชราวนิช, เสน่ห์ คล้ายบัว, ณิชมน หลำรอด, วดีรัตน์ ศรีวงศ์วรรณ. การเสริมพลังผู้ป่วยโรคเรื้อรังในชุมชนเพื่อการป้องกันโรคหลอดเลือดสมอง [อินเทอร์เน็ต]. วารสารพยาบาลสภากาชาดไทย. 2563 [เข้าถึงเมื่อ 6 พ.ค. 2568];13(2):226–42. เข้าถึงได้จาก: https://he02.tci-thaijo.org/index.php/trcnj/article/view/249756
ศิริวรรณ พิทยรังสฤษฎ์, สมชาย วิริยะกุล, และคณะ. การพัฒนารูปแบบการดูแลโรคเรื้อรังโดยชุมชน: กรณีศึกษาเบาหวานและความดันโลหิตสูง. วารสารสาธารณสุขชุมชน. 2562;15(1):25–38. เข้าถึงได้จาก: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/jph/article/view/179871
สายใจ จารุจิตร, ราตรี อร่ามศิลป์, วรรณศิริ ประจันโน. รูปแบบการเยี่ยมบ้านผู้ป่วยติดเตียงตามปัญหาและความต้องการของผู้ดูแล [อินเทอร์เน็ต]. วารสารวิทยาลัยพยาบาลพระปกเกล้า จันทบุรี. 2562 [เข้าถึงเมื่อ 6 พ.ค. 2568];30(1):61–73. เข้าถึงได้จาก: https://he01.tci-thaijo.org/index.php/pnc/article/view/167752
Israel BA, Schulz AJ, Parker EA, Becker AB. Review of community-based research: assessing partnership approaches to improve public health. Annu Rev Public Health. 1998;19:173-202. doi:10.1146/annurev.publhealth.19.1.173
