การประเมินความเสี่ยงของน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญในเขตภาคกลางและการสนับสนุนการกำหนดมาตรฐานควบคุมคุณภาพ

บทคัดย่อ

       ตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญมีปริมาณเพิ่มขึ้นมากในแหล่งชุมชนเขตเมือง โดยเฉพาะกรุงเทพมหานคร ในปี พ.ศ. 2554 มีจำนวนมากกว่า 20,000 ตู้ มีข้อมูลของหลายหน่วยงานระหว่าง พ.ศ. 2550-2555 รายงานว่าน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญมีคุณภาพไม่ได้มาตรฐาน โดยอ้างอิงตามเกณฑ์ของน้ำบริโภคในภาชนะบรรจุปิดสนิท ผู้บริโภคจึงอาจมีความเสี่ยงที่จะได้รับอันตรายจากการดื่มน้ำตู้หยอดเหรียญได้ และในปี พ.ศ. 2555 สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) มีความประสงค์ที่จะกำหนดมาตรฐานเฉพาะเพื่อควบคุมคุณภาพน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญ ดังนั้น ผู้วิจัยจึงได้ดำเนินโครงการประเมินความเสี่ยงของน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญในเขตจังหวัดภาคกลางรวม 5 จังหวัด ได้แก่ กรุงเทพมหานคร นนทบุรี ปทุมธานี พระนครศรีอยุธยา และสระบุรี ระหว่างมกราคมถึงตุลาคม 2555 เพื่อให้ได้ข้อมูลผลวิเคราะห์น้ำดื่มตู้หยอดเหรียญสำหรับประเมินความเสี่ยงของผู้บริโภคต่อการเกิดโรคอาหารเป็นพิษ และเพื่อสนับสนุนการกำหนดมาตรฐาน ผลสำรวจข้อมูลของตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ พบตั้งอยู่บริเวณหน้าอาคารร้อยละ 76.9 ตั้งอยู่ในที่แสงแดดส่องถึงร้อยละ 69.3 สภาพแวดล้อมไม่ถูกสุขลักษณะเพราะพบถังขยะ/เศษขยะร้อยละ 10.9 และมีน้ำขังแฉะรอบตู้ร้อยละ 9.3 ตู้น้ำฯ ร้อยละ 60.0 มีอายุการใช้งานไม่เกิน 2 ปี และพบเพียง 3 ตู้ มีฉลากครบถ้วนตามประกาศคณะกรรมการว่าด้วยฉลาก ฉบับที่ 31 (พ.ศ. 2553) จากจำนวนทั้งหมด 69 ตู้ ที่ต้องติดฉลากให้ถูกต้องตามประกาศฯ (คิดเป็น ร้อยละ 4.3) ระบบกรองน้ำภายในตู้ร้อยละ 94.6 เป็นระบบ Reverse osmosis (RO) ผลวิเคราะห์คุณภาพน้ำดื่มตู้หยอดเหรียญ จำนวนทั้งหมด 430 ตัวอย่าง พบไม่ผ่านมาตรฐาน 121 ตัวอย่างคิดเป็นร้อยละ 28.1 จำแนกเป็น ไม่ผ่านมาตรฐานด้านฟิสิกส์และเคมี 43 ตัวอย่างหรือร้อยละ 10.0 สาเหตุจากค่าความกระด้างทั้งหมด ความเป็นกรด-ด่าง (pH) และปริมาณสารทั้งหมดร้อยละ 6.5, 3.5 และ 1.6 ตามลำดับ ผลวิเคราะห์ด้านจุลินทรีย์ไม่ผ่านมาตรฐาน 93 ตัวอย่างหรือร้อยละ 21.6 สาเหตุสูงสุดเนื่องจาก Coliforms เกินเกณฑ์มาตรฐานร้อยละ 20.5 รองลงมาพบ E. coli ร้อยละ 3.7 นอกจากนี้ ตรวจพบเชื้อโรคอาหารเป็นพิษรวม 8 ตัวอย่างคิดเป็นร้อยละ 1.9 และพบปริมาณจุลินทรีย์ทั้งหมดมากกว่า 1,000 CFU ต่อมิลลิลิตรในตัวอย่างร้อยละ 71.8 ผลทดสอบด้วยสถิติ Chi square พบว่า ตู้น้ำฯ ที่ตั้งอยู่ในที่แสงแดดส่องถึง ไม่มีความสัมพันธ์กับการพบตะไคร่น้ำบริเวณช่องจ่ายน้ำและหัวจ่าย (P > 0.05, P = 0.4673) ค่าความกระด้างทั้งหมด ปริมาณสารทั้งหมดในน้ำ และผลวิเคราะห์ด้านจุลินทรีย์ไม่มีความสัมพันธ์กับอายุการใช้งานของตู้น้ำดื่มหยอดเหรียญ (P > 0.05, P = 0.6799, 0.5829 และ 0.7753) ขณะที่ผลวิเคราะห์ด้านจุลินทรีย์ที่ไม่ผ่านมาตรฐานมีความสัมพันธ์กับตู้น้ำฯ ที่มีและไม่มีประตูปิดช่องจ่ายน้ำอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P < 0.05, P = 0.0281) ค่าความเสี่ยงต่อการเกิดโรคอาหารเป็นพิษคำนวณโดยใช้โปรแกรม “Risk Ranger” พบความน่าจะเป็นของการเกิดโรคต่อวันต่อคนในกลุ่มผู้บริโภค 5 จังหวัด เนื่องจากดื่มน้ำตู้หยอดเหรียญที่ปนเปื้อนเชื้อ S. aureus, C. perfringens และ Salmonella spp. เท่ากับ 7.50 × 10-9, 1.50 × 10-8 และ 7.50 × 10-8 ตามลำดับ และคาดว่าจะเกิดการเจ็บป่วยเนื่องจากเชื้อทั้งสามชนิดในกลุ่มผู้บริโภค 1,690,000 คน ในเขตภาคกลาง 5 จังหวัด เท่ากับ 14, 27 และ 133 ครั้งต่อปี โดยมีค่าลำดับความเสี่ยง (Risk ranking) ของ S. aureus, C. perfringens และ Salmonella spp. อยู่ที่ 28, 29 และ 39 ตามลำดับ หลังการตรวจวิเคราะห์คุณภาพเสร็จสิ้น ได้สนับสนุนผลวิเคราะห์และข้อมูลสำรวจตู้น้ำฯ ให้กับ อย. และในปี 2556 ได้มีประกาศกระทรวงสาธารณสุข (ฉบับที่ 362) พ.ศ. 2556 เรื่อง น้ำบริโภคจากตู้น้ำดื่มอัตโนมัติ มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2557