ผลของโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตามแผนและแรงสนับสนุนจากครอบครัวต่อพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักและมวลกล้ามเนื้อของเด็กประถมศึกษาตอนปลายที่มีภาวะน้ำหนักเกิน

บทคัดย่อ

บทนำ ภาวะน้ำหนักเกินและโรคอ้วนในกลุ่มเด็กวัยเรียน เป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญในระดับประเทศ และระดับโลก จากการศึกษารูปแบบการจัดการภาวะน้ำหนักเกินในเด็กวัยเรียนต่าง ๆ ที่ผ่านมา พบว่าเด็กมีพฤติกรรมการบริโภคอาหารและทำกิจกรรมทางกายที่ไม่มีความคงทน ดังนั้นการส่งเสริมให้เด็กวัยเรียนที่มีภาวะน้ำหนักเกินควบคุมน้ำหนักร่วมกับการสนับสนุนจากครอบครัวจะส่งผลให้เด็กเกิดพฤติกรรมการบริโภค อาหารและการมีกิจกรรมทางกายที่เหมาะสมและสามารถคงไว้ซึ่งพฤติกรรมที่ดีและถาวรไปจนถึงวัยผู้ใหญ่ได้ 

วัตถุประสงค์การวิจัย เพื่อศึกษาผลของโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตามแผนและแรงสนับสนุนจากครอบครัวต่อพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักและมวลกล้ามเนื้อของเด็กประถมศึกษาตอนปลายที่มีภาวะน้ำหนักเกิน 

การออกแบบการวิจัย การวิจัยแบบกึ่งทดลองชนิดสองกลุ่มวัดผลซ้ำ ประยุกต์ทฤษฎีพฤติกรรมตามแผน ที่ใช้ในการส่งเสริมให้เกิดทัศนคติที่ดีในการควบคุมน้ำหนักของเด็ก เด็กมีความเชื่อและมีทัศนคติที่ดีเกี่ยวกับพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักของตน เนื่องจากได้รับทราบข้อมูลที่เป็นประโยชน์บนฐานของรายบุคคลที่เฉพาะเจาะจง ประกอบกับการได้รับรู้ความคิดเห็นของกลุ่มบุคคลที่มีความสำคัญ ในการศึกษาครั้งนี้ ได้แก่ ผู้ดูแล หรือพ่อแม่ และเพื่อน ซึ่งมีความสำคัญต่อการมีพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักของเด็ก อีกทั้งความเชื่อเกี่ยวกับความสามารถในการควบคุมน้ำหนักของตน เด็กจะแสดงออกด้วยความมั่นใจและตั้งใจ นำไปสู่พฤติกรรมที่เหมาะสมในการควบคุมน้ำหนัก 

วิธีดำเนินการวิจัย กลุ่มตัวอย่างเป็นเด็กที่มีภาวะน้ำหนักเกิน กำลังศึกษาชั้นประถมศึกษาปีที่ 4-5 โรงเรียน สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาของจังหวัดแห่งหนึ่งทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ปีการศึกษา 2565 เลือกตัวอย่างแบบหลายขั้นตอน โดยจับฉลากคัดเลือกโรงเรียน เข้ากลุ่มทดลอง 1 โรงเรียน และกลุ่มควบคุม 1 โรงเรียน ทำการสุ่มชั้นเรียน ห้องเรียน และเด็กให้มีคุณลักษณะใกล้เคียงกันมากที่สุดโดยประเมินจากกราฟ แสดงเกณฑ์อ้างอิงน้ำหนักตามเกณฑ์ส่วนสูงของเด็กไทยเพศชายและหญิง อายุ 6-19 ปี ของกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ปี พ.ศ 2564 ขนาดตัวอย่างคำนวณโดยใช้โปรแกรม G* Power ได้จำนวนตัวอย่าง 54 คน จัดเข้ากลุ่มโดยการจับคู่ตามเพศ ได้กลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุม กลุ่มละ 27 คน เครื่องมือวิจัย ประกอบด้วย 1) แบบสอบถามข้อมูลของเด็ก 2) แบบสอบถามพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนัก 3) แบบบันทึกพฤติกรรม การรับประทานอาหารและการมีกิจกรรมทางกายของเด็ก 4) แบบบันทึกน้ำหนัก ส่วนสูง และมวลกล้ามเนื้อ และ 5) โปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตามแผนและแรงสนับสนุนจากครอบครัว เป็นระยะเวลา 4 สัปดาห์ พัฒนาขึ้น โดยผู้วิจัยตามกรอบทฤษฎีพฤติกรรมตามแผน ตรวจสอบความตรงเชิงเนื้อหาของแต่ละเครื่องมือ ได้ค่าดัชนี ความตรงเชิงเนื้อหาเท่ากันคือ 1 ตรวจสอบความเที่ยงของแบบสอบถามพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนัก ได้ค่าสัมประสิทธิ์แอลฟาของครอนบาคเท่ากับ .73 เก็บรวบรวมข้อมูลระหว่างวันที่ 7 มิถุนายน ถึง 14 สิงหาคม พ.ศ. 2566 กลุ่มทดลองได้รับโปรแกรม ประกอบด้วย 2 กิจกรรมคือ 1) การอบรมผู้ดูแลหลักจำนวน 1 ครั้ง ใช้เวลา 3 ชั่วโมง โดยการให้ความรู้เกี่ยวกับบทบาทของผู้ดูแลหลักและ แนวทางในการดูแลเด็กที่มีภาวะน้ำหนักเกิน รวมทั้งการกระตุ้นให้เด็กมีกิจกรรมทางกายเพิ่มขึ้น โดยการส่งเสริมแรงสนับสนุนจากครอบครัวในการควบคุมภาวะน้ำหนักของเด็ก และ 2) การอบรมเด็กที่มีภาวะน้ำหนักเกิน 4 ครั้ง ๆ ละ 2 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ ต่อเนื่อง 4 สัปดาห์ สำหรับกลุ่มควบคุมได้รับการดูแลตามปกติจากครอบครัว ติดตามเก็บรวบรวมข้อมูลพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนัก หลังการเข้าร่วมโปรแกรม 2 และ 4 สัปดาห์ (สัปดาห์ที่ 6 และ 8) ติดตามประเมินกล้ามเนื้อหลังการเข้าร่วมโปรแกรมทันที วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา และสถิติอ้างอิง ได้แก่ การทดสอบไคสแควร์ การทดสอบทีอิสระ การทดสอบทีคู่ และการวิเคราะห์ความแปรปรวนแบบสองทางวัดซ้ำ กำหนดระดับนัยสำคัญที่ .05

ผลการศึกษา กลุ่มทดลอง มีอายุเฉลี่ย 10.4 ปี (SD=0.52) น้ำหนักตัวเฉลี่ย 59.48 กิโลกรัม (SD=10.64) และส่วนสูงเฉลี่ย 145.93 เซนติเมตร (SD=7.13) มีน้ำหนักอยู่ในเกณฑ์เริ่มอ้วน (ร้อยละ 44.44) และอ้วน (ร้อยละ 55.56) ส่วนใหญ่เป็นครอบครัวเดี่ยว มีแม่เป็นผู้ดูแลจัดหาอาหาร (ร้อยละ 63) กลุ่มควบคุม มีอายุเฉลี่ย 9.96 ปี (SD=.71) น้ำหนักตัวเฉลี่ย 58.89 กิโลกรัม (SD=11.60) และส่วนสูงเฉลี่ย 147.67 เซนติเมตร (SD=7.99) มีน้ำหนักอยู่ในเกณฑ์เริ่มอ้วน (ร้อยละ 63.00) และอ้วน (ร้อยละ 37.00) ส่วนใหญ่เป็นครอบครัวเดี่ยว มีแม่ เป็นผู้ดูแลจัดหาอาหาร (ร้อยละ 51.85) ผลการทดสอบความแตกต่างระหว่างกลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุม พบว่าไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p>.05) ภายหลังเข้าร่วมโปรแกรมฯ พฤติกรรมการควบคุมน้ำหนัก ในแต่ละช่วงเวลาแตกต่างกัน (F= 728.927, p<.001) ปฏิสัมพันธ์ของโปรแกรมฯ และช่วงเวลามีผลต่อพฤติกรรม การควบคุมน้ำหนักของกลุ่มตัวอย่าง (F=316.027, p<.001) อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เมื่อวิเคราะห์ระหว่างกลุ่ม พบว่า กลุ่มควบคุมและกลุ่มทดลองมีพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (F= 734.303, p<.001) อีกทั้งกลุ่มทดลองมีมวลกล้ามเนื้อสูงกว่าก่อนเข้าร่วมโปรแกรมฯ อย่างมีนัยสำคัญ ทางสถิติ (t=2.635, p=.014) แต่ไม่แตกต่างจากกลุ่มควบคุม (t=.077, p > .05)

ข้อเสนอแนะ ผลการศึกษาครั้งนี้แสดงให้เห็นว่าโปรแกรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตามแผนและแรง สนับสนุนจากครอบครัว มีประสิทธิผลในการควบคุมน้ำหนักในเด็กประถมศึกษาตอนปลายที่มีภาวะน้ำหนักเกิน โดยกลุ่มทดลองมีพฤติกรรมการควบคุมน้ำหนักที่ดีขึ้นและมวลกล้ามเนื้อเพิ่มขึ้น ดังนั้นพยาบาลอนามัยโรงเรียน หรือครูสามารถนำโปรแกรมนี้ไปใช้ในการควบคุมน้ำหนักโดยให้ผู้ดูแลหลักมีส่วนร่วม เพื่อส่งเสริมให้เด็กที่ มีภาวะน้ำหนักเกินมีพฤติกรรมควบคุมน้ำหนักที่เหมาะสมต่อไป