อุบัติการณ์และลักษณะของผู้ป่วยมะเร็งที่ติดเชื้อเอชไอวีในช่วงสิบปีที่ผ่านมาที่โรงพยาบาลสุรินทร์

บทคัดย่อ

หลักการและเหตุผล: โรคมะเร็งบางชนิดมีความสัมพันธ์กับการติดเชื้อเอชไอวีโดยตรง (acquired immunodeficiency syndrome [AIDS]-defining cancers) โดยเฉพาะอย่างยิ่งมะเร็งชนิด Kaposi’s sarcoma (KS), non-Hodgkin lymphomas (NHL) และ invasive cervical cancer ในขณะเดียวกันอุบัติการณ์ของมะเร็งในกลุ่ม non-ADIS-defining cancers ก็มีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้นเช่นกัน มีข้อมูลบ่งชี้ว่า ผู้ป่วยโรคมะเร็งที่ติดเชื้อเอชไอวี จะมีอัตราการรอดชีวิตน้อยกว่าผู้ป่วยมะเร็งทั่วไป เนื่องจากผู้ป่วยเองมีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องอยู่แล้ว ประกอบกับได้รับการวินิจฉัยโรคที่ล่าช้า เนื่องจากโรคมะเร็งมักจะแสดงอาการเมื่ออยู่ในระยะลุกลามไปแล้ว ดังนั้น การศึกษาอุบัติการณ์และลักษณะอาการของผู้ป่วยมะเร็งที่ติดเชื้อเอชไอวี จะช่วยให้แพทย์ผู้รักษามีข้อมูลประกอบการตรวจคัดกรองและประเมินอาการ นำไปสู่การวินิจฉัยโรคมะเร็งชนิดต่างๆ ในผู้ติดเชื้อเอชไอวี ซึ่งจะส่งผลให้ผู้ติดเชื้อเอชไอวี มีโอกาสได้รับการตรวจวินิจฉัยและรักษาโรคมะเร็งอย่างรวดเร็วตั้งแต่ระยะต้นอย่างเหมาะสมต่อไป
วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาย้อนหลัง (retrospective observation cohort study) ในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวีและได้รับการวินิจฉัยโรคมะเร็งชนิดตามมาในภายหลัง ระหว่างวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2555 ถึง 31 ตุลาคม พ.ศ. 2565 ในโรงพยาบาลสุรินทร์ เพื่อหาอุบัติการณ์และลักษณะของผู้ป่วยโรคมะเร็งที่ติดเชื้อเอชไอวี การศึกษานี้ได้ผ่านการรับรองของคณะกรรมการจริยธรรมงานวิจัยโรงพยาบาลสุรินทร์
ผลการศึกษา: จากการสืบค้นข้อมูลในช่วงสิบปีที่ผ่านมา พบผู้ป่วยโรงมะเร็ง 22,514 ราย และผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวี 3,967 ราย อุบัติการณ์การเกิดโรคมะเร็งภายหลังจากการติดเชื้อเอชไอวีทั้งสิ้น 55 ราย (1,386 ต่อแสนประชากร) โดยมีอายุเฉลี่ยขณะวินิจฉัยโรคมะเร็ง 42.1 ปี เป็นเพศหญิง 31 ราย (ร้อยละ 56.4) เป็นมะเร็งระยะต้น (cancer stage I-III) ร้อยละ 60 ซึ่งจากการศึกษาพบว่าเป็นมะเร็งกลุ่ม AIDS-defining cancers 17 ราย (ร้อยละ 30.9) ซึ่งประกอบไปด้วย KS 4 ราย NHL 5 ราย และ invasive cervical cancer 8 ราย ระยะเวลาเฉลี่ยตั้งแต่ติดเชื้อเอชไอวีจนเป็นมะเร็งเฉลี่ย 4.2 ปี (±4.5) มีเพียงผู้ป่วย 2 ราย (ร้อยละ 11.8) ตรวจพบเชื้อ HIV viral load > 40 copies/mL มีจำนวน CD4 เฉลี่ยเมื่อวินิจฉัยมะเร็ง 289.5 cells/mm3 (±226.2) (ร้อยละ CD4 18.8) และพบว่าค่า CD4 หลังจากวินิจฉัยแโรคมะเร็งลดลงเฉลี่ย 38.3 cells/mm3 (ร้อยละ CD4 1.1) โดยที่เป็นมะเร็งกลุ่ม non-AIDS-defining cancer 38 ราย (ร้อยละ 69.1) อายุเฉลี่ยขณะวินิจฉัยโรคมะเร็ง 50.1 ปี มีจำนวน CD4 เฉลี่ยเมื่อวินิจฉัยมะเร็ง 389.6 cells/mm3 (±155.7) ทั้งหมดเป็นมะเร็งชนิดก้อน (solid tumor) ที่พบมากที่สุดสามอับดับแรกคือมะเร็งลำไส้ มะเร็งเต้านม และมะเร็งทวารหนัก โดยพบทั้งสิ้นร้อยละ 14.5, 12.7 และ 7.3 ตามลำดับ และระยะเวลาเฉลี่ยตั้งแต่ติดเชื้อเอชไอวีจนเป็นมะเร็งเฉลี่ย 8.9 ปี (±5.7) ซึ่งระยะเวลาดังกล่าวมากกว่ากลุ่ม AIDS-defining cancer อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ p-value 0.004
สรุป: ผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวีมีอุบัติการณ์ของการเกิดโรคมะเร็งที่เพิ่มขึ้น และมีอายุเฉลี่ยของผู้ป่วยมะเร็งทั้งกลุ่ม AIDS-defining cancer และ non-AIDS defining cancer น้อยกว่าเมื่อเทียบกับประชากรทั่วไป ดังนั้นการเริ่มประเมินหรือคัดกรองมะเร็งควรจะเร็วกว่าคนทั่วไป และผลักดันให้ผู้ป่วยเข้ารับการคัดกรองและประเมินเป็นระยะอย่างเหมาะสม โดยเฉพาะโรคมะเร็งที่พบมากสุดสามอันดับแรก คือมะเร็งปากมดลูก มะเร็งลำไส้ใหญ่ และมะเร็งเต้านม ซึ่งจะสามารถวินิจฉัยมะเร็งได้ตั้งแต่ระยะต้นและให้การรักษาได้อย่างเหมาะสม ส่งผลทำให้อัตราการรอดชีวิตของผู้ป่วยมะเร็งที่ติดเชื้อเอชไอวีดีขึ้น