ภาวะ Long COVID และภาวะแทรกซ้อนระยะยาวทางระบบการหายใจจากโรคโควิด 19
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทนำ: ผู้ป่วยที่หายจากโรคโควิด 19 จำนวนมาก มีอาการหลงเหลือหรือเกิดอาการขึ้นใหม่ อาการที่เกิดขึ้นพบได้หลากหลายเกิดขึ้นได้ในระบบการทำงานต่าง ๆของร่างกาย รวมทั้งความผิดปกติด้านปริชานและอารมณ์ ผู้ป่วยสามารถมีได้หลายอาการ เรียกอาการเหล่านี้ว่า ภาวะ Long COVID ซึ่งทำให้ผู้ป่วยมีความทุกข์ทรมาน บั่นทอนคุณภาพชีวิต ไม่สามารถใช้ชีวิตหรือทำงานได้ตามเดิม ผู้ป่วยโรคโควิด 19 ที่มีอาการรุนแรงมีโอกาสพบภาวะแทรกซ้อนในระบบการหายใจในระยะยาวของโรคโควิด 19 ได้แก่ โรคลิ่มเลือดอุดกั้นในปอด และปอดเป็นพังผืด ภาวะ Long COVID และภาวะแทรกซ้อนระยะยาวทางระบบการหายใจจากโรคโควิด 19 คาดว่า จะมีความสำคัญในทางสาธารณสุขมากขึ้น เนื่องจากมีจำนวนผู้ป่วยโควิด 19 ในประเทศไทยเป็นจำนวนมาก ความรู้ความเข้าใจในธรรมชาติของโรค และการดูแลรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะ Long COVID อย่างเป็นองค์รวมเป็นจึงสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง
วัตถุประสงค์: เพื่อเป็นการทบทวนความรู้ที่มีในปัจจุบันของภาวะ Long COVID และภาวะแทรกซ้อนระยะยาวทางระบบการหายใจ ในด้านระบาดวิทยา พยาธิวิทยา การดูแลรักษา เพื่อเป็นแนวทางสำหรับการดูแลรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะ Long COVID และภาวะแทรกซ้อนระยะยาวทางระบบการหายใจ
วิธีการดำเนินการศึกษา: ทบทวนวรรณกรรม
ผลการศึกษา: ภาวะ Long COVID เป็นกลุ่มอาการที่เกิดขึ้นภายหลังจากหายจากโรคโควิด19 พบระยะเวลาที่เกิดอาการตั้งแต่ 1 ถึง 3 เดือนหลังจากการติดเชื้อ อุบัติการณ์ตั้งแต่ร้อยละ 11-93 แตกต่างกันไปตามนิยาม และระยะเวลาของแต่ละการศึกษา อาการที่เกิดขึ้นแตกต่างกันไปในผู้ป่วยแต่ละราย อาจมีอาการได้มากกว่า 1 อาการ ที่พบบ่อย ได้แก่ อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ไอ เวียนศีรษะ ปริชานบกพร่อง วิตกกังวล นอนไม่หลับ โดยอาจเป็นอาการที่เกิดขึ้นใหม่ หรืออาการที่หลงเหลือหลังหายจากโรคโควิด19 ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดภาวะ Long COVID ได้แก่ เพศหญิง การมีโรคประจำตัวเดิม โดยเฉพาะโรคความดันโลหิตสูง โรคอ้วน ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง โรคทางจิตเวช มีอาการแสดงจากอวัยวะตั้งแต่ 5 อวัยวะขึ้นไปในช่วงเป็นโควิด19 และการนอนโรงพยาบาลช่วงเป็นโควิด19 ปัจจุบันเชื่อว่า พยาธิวิทยาของภาวะ Long COVID เกิดจากการบาดเจ็บของอวัยวะจากการรุกล้ำของไวรัสโควิด19 โดยตรง และการอักเสบของอวัยวะจากภาวะภูมิคุ้มกันถูกกระตุ้นจากการติดเชื้อโควิด 19 ระยะเวลาการดำเนินโรคของภาวะ Long COVID ปัจจุบันยังไม่ทราบชัดเจน การดูแลรักษา Long COVID ประกอบด้วย การวินิจฉัยแยก Long COVIDจากโรคอื่น ๆที่มีอาการคล้ายกันที่ต้องการการรักษาเฉพาะ การใช้ยารักษาตามอาการที่ปรากฏ เช่น อาการปวด นอนไม่หลับ การทำกายภาพบำบัด การให้คำปรึกษาและการรักษาทางจิตเวช สำหรับผู้ป่วยปอดอักเสบจากโควิด19 ควรได้รับการติดตามอาการ และเอกซเรย์ปอดที่ 12 สัปดาห์หลังออกจากโรงพยาบาล ควรได้รับการตรวจสมรรถภาพปอดในรายที่มีอาการเหนื่อย หรือเอกซเรย์ปอดผิดปกติ รวมทั้งการทำเอกซเรย์คอมพิวเตอร์ปอดในรายที่สงสัยโรคลิ่มเลือดอุดกั้นในปอดหรือปอดเป็นพังผืด ควรติดตามอาการ Long COVID ในผู้ป่วยทุกครั้งที่พบแพทย์ส่วนภาวะแทรกซ้อนในระยะยาวทางระบบการหายใจของโรคโควิด19 ได้แก่ โรคปอดเป็นพังผืด และโรคลิ่มเลือดอุดกั้นในปอด พบในผู้ป่วยโควิด19 ที่มีอาการปอดอักเสบรุนแรงมากกว่าผู้ป่วยที่อาการไม่รุนแรง ประโยชน์ของยาต่อต้านการเกิดพังผืดในปอดที่ใช้รักษาโรคปอดเป็นพังผืดไม่ทราบสาเหตุในการรักษาโรคปอดเป็นพังผืดจากโควิด19 ยังต้องรอผลจากการศึกษาที่กำลังดำเนินอยู่ ข้อมูลที่แสดงถึงประโยชน์ของการให้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดแก่ผู้ป่วยโควิด 19 หลังออกจากโรงพยาบาลยังมีไม่มาก แต่สามารถลดการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นในปอดในผู้ป่วยบางรายที่มีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดลิ่มเลือดอุดกั้นในหลอดเลือดดำได้
สรุป: ในภาวการณ์การระบาดของโรคโควิด 19 ทำให้คาดการณ์ได้ว่า ภาวะ Long COVID จะเป็นปัญหาสำหรับผู้ป่วยที่ถูกบั่นทอนคุณภาพชีวิต และเป็นปัญหาสำคัญในทางสาธารณสุข งานวิจัยที่ค้นหาองค์ความรู้เกี่ยวกับภาวะ Long COVID มีความสำคัญอย่างมากในด้านพยาธิกำเนิดโรค การดำเนินโรค อุบัติการณ์ที่แม่นยำ การจัดแบ่งกลุ่มอาการ การรักษาด้วยยาและการรักษาที่ไม่ใช้ยา รวมถึงผลจากการกลายพันธุ์ของไวรัสโควิด 19 ต่อภาวะ Long COVID การพัฒนาระบบการดูแลรักษา Long COVID ที่มุ่งเน้นสหสาขาวิชาชีพเพื่อการดูแลผู้ป่วยอย่างเป็นองค์รวมและต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญและท้าทาย
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
References
World Health Organization. WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard [Internet]. 2022[cited 2022 Apr 13]. Available from: https://covid19.who.int.
National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing the long-term effects of COVID-19 [Internet]. 2020[cited 2022 Apr 13]. Available from: https://www.nice.org.uk/ guidance/ng188.
Datta SD, Talwar A, Lee JT. A proposed framework and timeline of the spectrum of disease due to SARS-CoV-2 infection: illness beyond acute infection and public health implications. JAMA 2020; 324:2251–2.
Carfì A, Bernabei R, Landi F, Gemelli Against COVID-19 Post-Acute Care Study Group. Persistent symptoms in patients after acute COVID-19. JAMA 2020; 324: 603–5.
Tenforde MW, Kim SS, Lindsell CJ, Billig Rose E, Shapiro NI, Files DC, et al. Symptom duration and risk factors for delayed return to usual health among outpatients with COVID-19 in a multistate health care systems network - United States, March-June 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020; 69: 993-8.
Office for National Statistics. Prevalence of ongoing symptoms following coronavirus (COVID-19) infection in the UK [Internet]. 2022[cited 2022 Oct 24]. Available from: https://www.ons.gov.uk/ peoplepopulationandcommunity/healthandsocialcare/conditionsanddiseases/bulletins/prevalenceofongoingsymptomsfollowingcoronaviruscovid19infectionintheuk/6october2022.
Dennis A, Wamil M, Alberts J, Oben J, Cuthbertson DJ, Wootton D, et al. Multiorgan impairment in
low-risk individuals with post-COVID-19 syndrome: a prospective, community-based study. BMJ Open
; 11: e048391.
Brightling CE, Evans RA. Long COVID: which symptoms can be attributed to SARS-CoV-2 infection?
The Lancet 2022; 400: 411–3.
Crook H, Raza S, Nowell J, Young M, Edison P. Long covid-mechanisms, risk factors, and
management. BMJ 2021; 374: n1648.
Delorme C, Paccoud O, Kas A, Hesters A, Bombois S, Shambrook P, et al. COVID-19-related
encephalopathy: a case series with brain FDG-positron-emission tomography/computed tomography
findings. Eur J Neurol 2020; 27: 2651-7.
Guedj E, Million M, Dudouet P, Tissot-Dupont H, Bregeon F, Cammilleri S, et al. 18F-FDG brain
PET hypometabolism in post-SARS-CoV-2 infection: substrate for persistent/delayed disorders?. Eur J
Nucl Med Mol Imaging 2021; 48: 592-5.
Brooks SK, Webster RK, Smith LE, Woodland L, Wessely S, Greenberg N, et al. The psychological
impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet Lond Engl 2020; 395:
–20.
Ferrandi PJ, Alway SE, Mohamed JS. The interaction between SARS-CoV-2 and ACE2 may have
consequences for skeletal muscle viral susceptibility and myopathies. J Appl Physiol (1985) 2020; 129:
-7.
Jin M, Tong Q. Rhabdomyolysis as potential late complication associated with COVID-19. Emerg
Infect Dis 2020; 26: 1618-20.
Mandal S, Barnett J, Brill SE, Brown JS, Denneny EK, Hare SS, et al. “Long-COVID”: a cross-
sectional study of persisting symptoms, biomarker and imaging abnormalities following hospitalisation
for COVID-19. Thorax 2021; 76: 396–8.
Santus P, Flor N, Saad M, Pini S, Franceschi E, Airoldi A, et al. Trends over time of lung function and
radiological abnormalities in COVID-19 pneumonia: a prospective, observational, cohort study. J Clin
Med 2021; 10: 1021.
van der Sar-van der Brugge S, Talman S, Boonman-de Winter L, de Mol M, Hoefman E, van Etten
RW, et al. Pulmonary function and health-related quality of life after COVID-19 pneumonia. Respir Med
; 176: 106272.
Vinod N. Pulmonary involvement in COVID-19 and ‘Long Covid’: the morbidity, complications and sequelae. J Pulmonol Respir Res 2021; 5: 034–48.
Salem AM, Khathlan NA, Alharbi AF, Alghamdi T, AlDuilej S, Alghamdi M, et al. The long-term
impact of COVID-19 pneumonia on the pulmonary function of survivors. Int J Gen Med 2021; 14: 3271-80.
Mo X, Jian W, Su Z, Chen M, Peng H, Peng P, et al. Abnormal pulmonary function in COVID-19
patients at time of hospital discharge. Eur Respir J 2020; 55: 2001217.
Wu X, Liu X, Zhou Y, Yu H, Li R, Zhan Q, et al. 3-month, 6-month, 9-month, and 12-month
respiratory outcomes in patients following COVID-19-related hospitalisation: a prospective study.
Lancet Respir Med 2021; 9: 747–54.
Naeije R, Caravita S. Phenotyping long COVID. Eur Respir J 2021; 58: 2101763.
Zhao YM, Shang YM, Song WB, Li QQ, Xie H, Xu QF, et al. Follow-up study of the pulmonary
function and related physiological characteristics of COVID-19 survivors three months after
recovery. EClinicalMedicine 2020; 25: 100463.
Daher A, Balfanz P, Cornelissen C, Müller A, Bergs I, Marx N, et al. Follow up of patients with
severe coronavirus disease 2019 (COVID-19): pulmonary and extrapulmonary disease sequelae.
Respir Med 2020; 174: 106197.
Huang C, Huang L, Wang Y, Li X, Ren L, Gu X, et al. 6-month consequences of COVID-19 in
patients discharged from hospital: a cohort study. The Lancet 2021; 397: 220-32.
Puntmann VO, Carerj ML, Wieters I, Fahim M, Arendt C, Hoffmann J, et al. Outcomes of
cardiovascular magnetic resonance imaging in patients recently recovered from coronavirus disease
(COVID-19). JAMA Cardiol 2020; 5: 1265-73.
Nalbandian A, Sehgal K, Gupta A, Madhavan MV, McGroder C, Stevens JS, et al. Post-acute
COVID-19 syndrome. Nat Med 2021; 27: 601-15.
Mao L, Jin H, Wang M, Hu Y, Chen S, He Q, et al. Neurologic manifestations of hospitalized patients
with coronavirus disease 2019 in Wuhan, China. JAMA Neurol 2020; 77: 683-90.
Akhmerov A, Marbán E. COVID-19 and the heart. Circ Res 2020; 126: 1443-55.
Caress JB, Castoro RJ, Simmons Z, Scelsa SN, Lewis RA, Ahlawat A, et al. COVID-19-associated Guillain-Barré syndrome: the early pandemic experience. Muscle Nerve 2020; 62: 485-91.
Heneka MT, Golenbock D, Latz E, Morgan D, Brown R. Immediate and long-term consequences of
COVID-19 infections for the development of neurological disease. Alzheimers Res Ther 2020; 12: 69.
Office for National Statistics. Prevalence of long COVID symptoms and COVID-19 complications
[Internet]. 2020[cited 2022 Apr 13]. Available from: https://www.ons.gov.uk/
peoplepopulationandcommunity/healthandsocialcare/healthandlifeexpectancies/datasets/prevalenceoflongcovidsymptomsandcovid19complications
Brann DH, Tsukahara T, Weinreb C, Lipovsek M, Van den Berge K, Gong B, et al. Non-neuronal
expression of SARS-CoV-2 entry genes in the olfactory system suggests mechanisms underlying COVID-
-associated anosmia. Sci Adv 2020;6: eabc5801.
Xu H, Zhong L, Deng J, Peng J, Dan H, Zeng X, et al. High expression of ACE2 receptor of 2019-
nCoV on the epithelial cells of oral mucosa. Int J Oral Sci 2020; 12: 8.
Chan L, Chaudhary K, Saha A, Chauhan K, Vaid A, Zhao S, et al. AKI in hospitalized patients with
COVID-19. J Am Soc Nephrol JASN 2021; 32: 151-60.
Husain-Syed F, Slutsky AS, Ronco C. Lung-kidney cross-talk in the critically ill patient. Am J Respir
Crit Care Med 2016; 194: 402-14.
Singh AK, Khunti K. COVID-19 and diabetes. Annu Rev Med 2022; 73: 129-47.
Unnikrishnan R, Misra A. Diabetes and COVID19: a bidirectional relationship. Nutr Diabetes 2021;
: 21.
Liu F, Long X, Zhang B, Zhang W, Chen X, Zhang Z. ACE2 expression in pancreas may cause
pancreatic damage after SARS-CoV-2 infection. Clin Gastroenterol Hepatol Off Clin Pract J Am
Gastroenterol Assoc 2020; 18: 2128-30.e2.
Xu X, Chang XN, Pan HX, Su H, Huang B, Yang M, et al. Pathological changes of the spleen in ten
patients with coronavirus disease 2019(COVID-19) by postmortem needle autopsy. Zhonghua Bing Li
Xue Za Zhi 2020; 49: 576-82.
Ihlow J, Michaelis E, Greuel S, Heynol V, Lehmann A, Radbruch H, et al. B cell depletion and signs of sepsis-acquired immunodeficiency in bone marrow and spleen of COVID-19 deceased. Int J Infect Dis IJID Off Publ Int Soc Infect Dis 2021; 103: 628-35.
Sudre CH, Murray B, Varsavsky T, Graham MS, Penfold RS, Bowyer RC, et al. Attributes and predictors of long COVID. Nat Med 2021; 27: 626-31.
Moreno-Pérez O, Merino E, Leon-Ramirez JM, Andres M, Ramos JM, Arenas-Jiménez J, et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Incidence and risk factors: a Mediterranean cohort study. J Infect 2021; 82: 378-83.
Vink M, Vink-Niese A. Cognitive behavioural therapy for myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome is not effective. Re-analysis of a Cochrane review. Health Psychol Open 2019; 6: 2055102919840614.
Shah W, Hillman T, Playford ED, Hishmeh L. Managing the long term effects of covid-19: summary of NICE, SIGN, and RCGP rapid guideline. BMJ 2021; 372: n136.
Holland AE, Hill CJ, Jones AY, McDonald CF. Breathing exercises for chronic obstructive pulmonary disease. Cochrane Database Syst Rev 2012; 10: CD008250.
Jennings AL, Davies AN, Higgins JPT, Gibbs JSR, Broadley KE. A systematic review of the use of opioids in the management of dyspnoea. Thorax 2002; 57: 939-44.
Shah AS, Wong AW, Hague CJ, Murphy DT, Johnston JC, Ryerson CJ, et al. A prospective study of 12-week respiratory outcomes in COVID-19-related hospitalisations. Thorax 2021; 76: 402-4.
Arnold DT, Hamilton FW, Milne A, Morley AJ, Viner J, Attwood M, et al. Patient outcomes after hospitalisation with COVID-19 and implications for follow-up: results from a prospective UK cohort. Thorax 2021; 76: 399-401.
Moodley YP, Scaffidi AK, Misso NL, Keerthisingam C, McAnulty RJ, Laurent GJ, et al. Fibroblasts isolated from normal lungs and those with idiopathic pulmonary fibrosis differ in interleukin-6/gp130-mediated cell signaling and proliferation. Am J Pathol 2003; 163: 345-54.
Sgalla G, Comes A, Lerede M, Richeldi L. COVID-related fibrosis: Insights into potential drug targets. Expert OpinInvestig Drugs 2021; 30: 1183-95.
Flaherty KR, Wells AU, Cottin V, Devaraj A, Walsh SLF, Inoue Y, et al. Nintedanib in progressive fibrosing interstitial lung diseases. N Engl J Med 2019; 381: 1718-27.
Maher TM, Corte TJ, Fischer A, Kreuter M, Lederer DJ, Molina-Molina M, et al. Pirfenidone in patients with unclassifiable progressive fibrosing interstitial lung disease: a double-blind, randomised, placebo-controlled, phase 2 trial. Lancet Respir Med 2020; 8: 147-57.
George PM, Wells AU, Jenkins RG. Pulmonary fibrosis and COVID-19: the potential role for antifibrotic therapy. Lancet Respir Med 2020; 8: 807-15.
Richeldi L, du Bois RM, Raghu G, Azuma A, Brown KK, Costabel U, et al. Efficacy and safety of nintedanib in idiopathic pulmonary fibrosis. N Engl J Med 2014; 370 :2071-82.
Fox SE, Akmatbekov A, Harbert JL, Li G, Quincy Brown J, Vander Heide RS. Pulmonary and cardiac pathology in African American patients with COVID-19: an autopsy series from New Orleans. Lancet Respir Med 2020; 8: 681-6.
Al-Ani F, Chehade S, Lazo-Langner A. Thrombosis risk associated with COVID-19 infection. A scoping review. Thromb Res 2020; 192: 152-60.
Helms J, Tacquard C, Severac F, Leonard-Lorant I, Ohana M, Delabranche X, et al. High risk of thrombosis in patients with severe SARS-CoV-2 infection: a multicenter prospective cohort study. Intensive Care Med 2020; 46: 1089-98.
Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, Carrier M, Collen JF, Doerschug K, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. CHEST 2020; 158: 1143-63.
Spyropoulos AC, Levy JH, Ageno W, Connors JM, Hunt BJ, Iba T, et al. Scientific and standardization committee communication: clinical guidance on the diagnosis, prevention and treatment of venous thromboembolism in hospitalized patients with COVID‐19. J Thromb Haemost 2020; 18: 1859-65.
Salisbury R, Iotchkova V, Jaafar S, Morton J, Sangha G, Shah A, et al. Incidence of symptomatic, image-confirmed venous thromboembolism following hospitalization for COVID-19 with 90-day follow-up. Blood Adv 2020; 4: 6230-9.
Engelen MM, Vandenbriele C, Balthazar T, Claeys E, Gunst J, Guler I, et al. Venous thromboembolism in patients discharged after COVID-19 hospitalization. Semin Thromb Hemost 2021; 47: 362-71.
Giannis D, Allen SL, Tsang J, Flint S, Pinhasov T, Williams S, et al. Post discharge thromboembolic outcomes and mortality of hospitalized patients with COVID-19: the CORE-19 registry. Blood 2021; 137: 2838-47.
Ramacciotti E, Agati LB, Calderaro D, Aguiar VCR, Spyropoulos AC, de Oliveira CCC, et al. Rivaroxaban versus no anticoagulation for post-discharge thromboprophylaxis after hospitalisation for COVID-19 (MICHELLE): an open-label, multicentre, randomised, controlled trial. The Lancet 2022; 399: 50-9.
George PM, Barratt SL, Condliffe R, Desai SR, Devaraj A, Forrest I, et al. Respiratory follow-up of patients with COVID-19 pneumonia. Thorax 2020; 75: 1009-16.
Needham DM, Davidson J, Cohen H, Hopkins RO, Weinert C, Wunsch H, et al. Improving long-term outcomes after discharge from intensive care unit: report from a stakeholders’ conference. Crit Care Med 2012; 40: 502-9.